Η μουσική των παιδιών μας, τα πρώτα χρόνια της ζωής τους
Του Γιώργου Γυπάκη*
Η μουσική, είναι κάτι τόσο σοβαρό για τα παιδιά μας, όσο η ανατροφή τους. Η μουσική, όπως την εννοούσαν οι αρχαίοι, περιλάμβανε όλο το βασικό πακέτο των τεχνών, την ποίηση, το χορό, το δράμα. Ολ αυτά δηλαδή που καλλιεργούν την αισθητική του ανθρώπου και τον κάνουν μεταξυ άλλων, να ξεχωρίζει απο τα ζώα. «Η μουσική ποιεί ήθος», «η μουσική εξημερώνει τα ήθη», αυτές οι γνωστές εκφράσεις προέρχονται απο κείνη την εποχή. Λέγονται ακόμα, αλλά απο λίγους κατανούνται και σχεδόν ποτέ δεν καθοδηγούν την πράξη στη δημόσια ζωή. Δηλαδή, είναι πια κενές εκφράσεις, σοφίες που τις λέμε μόνο για να θυμηθούμε το «ένδοξο» παρελθόν του αρχαιοελληνικού πολιτισμού.
Ας θυμηθούμε το μυθικό μουσικό Ορφέα, που ημέρευε τα άγρια θηρία όταν έπαιζε τη λύρα του, και επιπλέον με το ταλέντο του μόνο (και με λίγο μέσον που είχε στους θεούς) πήγε και γύρισε απο τον κάτω κόσμο και παρολίγο να αναστήσει τη νεκρή γυναίκα του (ανθρώπινες αδυναμίες γαρ). Πρόκειται για αρχετυπικό μύθο, παγκόσμιο μύθο, που συμβολιζει τη δύναμη της μουσικής πάνω στη βιαιότητα και το θάνατο.
Μία μουσικοπαιδαγωγός άγνωστη πέρα απο τους ακαδημαϊκούς κύκλους, η Satis Coleman, πίστευε στις αρχές του 20 αιώνα πως «στο μέλλον οι δάσκαλοι της μουσικής περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον θα επιφορτίζονται με την ευθύνη και την επιμέλεια της υγείας της συναισθηματικής ζωής των παιδιών«.
Σαν γονιός στο Μουσικό Σχολείο Χανίων και εμπλεκόμενος για πολλά χρόνια με τη σχολική κοινότητα, μπορώ να διαβεβαιώσω πως η ιδιαιτερότητα αυτού του σχολείου είναι πως εξημερώνει τα παιδιά που έρχονται αγριεμένα απο το δημοτικό, γι αυτό κι είναι ένα σχολείο -το μόνο- που δεν έχει περιπτώσεις μπούλινγκ. Η ενασχόληση με τη μουσική μετριάζει ή απορροφά τη βιαιότητα των συναισθημάτων και την επιθετικότητα της εφηβείας. Αν όλα τα σχολεία μας ήταν μουσικά ή και καλλιτεχνικά, θα είχαμε όχι μόνο μια καλύτερη παιδεία αλλα και μια ασφαλέστερη και πιο ισορροπημένη ψυχικά κοινωνία.
Η δύναμη της μουσικής
Και ποιός δεν έχει ακουσει για το Φαινόμενο Μότσαρτ, μια έκφραση που προέρχεται απο μια έρευνα του 1993 που κατέληξε ότι η κλασσική μουσική και ειδικά ο Μότσαρτ μας κάνει πιο έξυπνους. Η είδηση αυτή πήρε μεγάλη διάσταση απο τα ΜΜΕ τότε, παρόλο που θεωρείται υπερβολική και όχι τόσο αξιόπιστη, γι αυτό και δεν αναφερεται πια σε επιστημονικά συγγράματα. Οι μετρήσεις εκείνες, αφορούσαν μόνο ενήλικες, των οποίων η νοημοσύνη φαινόταν να ερεθίζεται μόνο όση ώρα άκουγαν Μότσαρτ!
Ας δούμε όμως τί ακριβώς συμβαίνει, ποιά είναι τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα:
Η έρευνα δείχνει λοιπόν ότι η εκμάθηση σε όλες τις τέχνες, και ιδιαίτερα σε ορισμένα είδη μουσικής, όντως προκαλεί αλλαγή στις νευρικές οδούς (που διατρέχουν όλο τον εγκέφαλό μας και τον κάνουν να λειτουργεί) και τα νευρωνικά μοτίβα πυροδότησης άλλων ικανοτήτων που σχετίζονται με την επίτευξη μη-καλλιτεχνικών στόχων, και ειδικά μαθησιακών στόχων. Ελπίζω να το εκλαϊκεύω σωστά, λέγοντας ότι αυξάνονται οι συνάψεις των νευρώνων, που απελευθερώνουν αυτές τις χημικές ουσίες που λέγονται νευροδιαβιβαστές, όπως π.χ. η ντοπαμίνη η αδρεναλίνη και η σεροτονίνη και οι οποίες είναι υπεύθυνες για τις κινητικές, τις συναισθηματικές και άλλες λειτουργίες όπως η ευδιαθεσία, η αντιμετώπιση του πόνου και της κατάθλιψης, η διέγερση, η εγρήγορση και συγκέντρωση της σκέψης. Η μνήμη και η μάθηση προέρχονται από τέτοιες ηλεκτροχημικές λειτουργίες. Εχει αποδειχθεί πια πως η εγκεφαλική λειτουργία από την οποία εκπορεύεται η μνήμη και η μάθηση έχει ηλεκτροχημική βάση, έτσι όταν μιλάμε για τη μνήμη (και τη μάθηση) το κάνουμε καταρχήν από τη νευροβιολογική σκοπιά και στη συνέχεια από την ψυχολογική.
Οσον αφορά τους κυτταρικούς μηχανισμούς μνήμης και μάθησης, πρέπει να γνωρίζουμε ότι τα περιβαλλοντικά ερεθίσματα αναπαρίστανται στον εγκέφαλο ως «χωρο-χρονικά μοτίβα» ενεργοποίησης των νευρώνων. Ένα μνημονικό γεγονός ενεργοποιεί νέες συνάψεις νευρώνων και αποθηκεύεται ως «αλλαγή» απ αυτές. (Σιδηροπούλου, 2015). Ετσι η μάθηση που προκαλείται από γεγονότα όπως οι εμπειρίες μέσω των τεχνών, αναδιοργανώνουν τον τρόπο που λειτουργεί ο εγκέφαλος ενισχύοντας την ανάπτυξη αυτών των λειτουργιών. (Caterall, 2005)
Ερευνητές του Πανμίου Χοπκινς ανακοίνωσαν το 2009 ότι “η πρακτική στις τέχνες αλλάζει τη γνώση» εξηγώντας ότι κάθε μορφή τέχνης δεσμεύει ένα νευρικό δίκτυο συμπεριλαμβανομένων, φυσικά των αισθητηριακών δικτύων. Για παράδειγμα, η μουσική δεσμεύει το ακουστικό σύστημα και οι εικαστικές τέχνες το οπτικό σύστημα. Ετσι καταλήγουμε στο πώς οι τέχνες μπορεί να σχετίζονται με γνωστικές διαδικασίες. Ας πούμε λοιπόν, πως υπάρχει ένας γενικός παράγοντας ενδιαφέροντος για τις τέχνες, λόγω της δημιουργικότητας ή της δεκτικότητας σε κάποια μορφή τέχνης. Εάν επιλέξετε μια μορφή τέχνης που ενδιαφέρει ένα παιδί και εμφανίζει μια δεκτικότητα (ταλέντο) σ’ αυτήν, το παιδί αυτό θα εμπλακεί μ’ αυτή την τέχνη όταν την εξασκήσει”. Αυτό σημαίνει ότι δινουμε καλλιτεχνικά ερεθίσματα στο παιδί για να δούμε σε ποιό απ αυτά θα «τσιμπήσει». Εάν μπορούμε να εμπλέξουμε τα παιδιά σε μια μορφή τέχνης στην οποία ειναι δεκτικά και για την οποία ο εγκέφαλός τους είναι έτοιμος, τότε μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε για να εκπαιδεύσουμε την προσοχή τους, που φαίνεται να βελτιώνει τη γνώση γενικά”(Hardiman, 2009).
Μία άλλη έρευνα, του Πανεπιστημίου της Φλόριντα έδειξε ότι στο 90% των παιδιών προσχολικής ηλικίας αναπτύχθηκε η γλωσσική τους ευφυία ύστερα από 20 μέρες μουσικής εκπαίδευσης. Η μουσική εκπαίδευση αναπτύσσει τις ικανότητες ανάγνωσης και γραφής και βελτιώνει την ικανότητα στη μητρική γλώσσα. Συντελλεί όμως και στην ανάπτυξη της συνεργασίας, της πειθαρχίας της διανοητικής εργασίας και της δημιουργικότητας. Ειναι ευεργετική για τη μνήμη, τη μαθηματική σκέψη και βοηθάει ιδιαίτερα τα παιδιά με διάσπαση προσοχής και μαθησιακές δυσκολίες.
Οι νευροεπιστήμονες εχουν καταλήξει ότι ο εγκέφαλος αναδομείται μέχρι τα 12 μας χρόνια. Οι σημαντικότερες περίοδοι στη διαδικασία αυτή και κατά σειρά σπουδαιότητας, είναι 0-3 ετών, 3-5 και 5-8. Ως τα 8 η μουσική δεκτικότητα είναι ανοικτή σε μεταβολές και εξωτερικές επιρροές αλλά μετά σταθεροποιείται και δεν επηρεάζεται από το περιβάλλον. Οι περισσότερες καθοριστικές δομές του εγκεφάλου δημιουργούνται σαυτά τα χρόνια και για κάθε χαρακτηριστικό της προσωπικότητας ενός παιδιού, για κάθε ικανότητα, υπάρχει μια κρίσιμη περίοδος που λέγεται παράθυρο ευκαιρίας και κατά την οποία πρέπει να δεχθεί συγκεκριμένα ερεθίσματα που βοηθούν αυτήν ακριβώς την ικανότητα να αναπτυχθεί. Οι γονείς των πολύ μικρών παιδιών δηλαδή πρέπει να είναι σε συναγερμό: φροντιστε να αδράξετε την ευκαιρία μόλις κάνει την εμφάνισή της και…..πετάξτε τα παιδιά σας απο ένα τέτοιο παράθυρο!
Η μουσικοθεραπεία είναι μια σύγχρονη επιστήμη με πανάρχαιες όμως ρίζες. Ολοι οι αρχαίοι πολιτισμοί γνώριζαν τη θεραπευτική της επίδραση. Σήμερα σε πολλές χώρες οι τεχνοθεραπείες συνταγογραφούνται για διάφορες ασθένειες, παθολογικές και ψυχικές και σε πολλά νοσοκομεία και μουσεία, εργάζονται τεχνοθεραπευτές και μουσικοθεραπευτές πλήρους απασχόλησης. Η μουσική βοηθά στην αποκατάσταση από βαρειά εγκεφαλικά, βοηθά στο Αλτσχάιμερ, στις ψυχώσεις και την κατάθλιψη, απο την οποία παρεπιπτοντως πάσχει σήμερα ένα μεγάλο ποσοστό εφήβων. Έχει υπολογιστεί ότι το 2-4% των παιδιών πάσχουν από κατάθλιψη. Το ποσοστό αυτό αυξάνεται με την ηλικία και φτάνει περίπου στο 13% για τα παιδιά των 10 ετών και περίπου στο 20-30% για άτομα στην όψιμη εφηβική και μετεφηβική ηλικία.
Λέγεται πως το 1553 η μητέρα του μελλοντικού βασιλιά της Γαλλίας Ερρίκου του 4ου είχε μια γυναίκα και της έπαιζε μουσική όσο ήταν έγκυος για «να είναι πάντα καλοδιάθετος ο βασιλιάς στη ζωή του» γεγονός που επιβεβαιώνουν οι ιστορικοί για το χαρακτήρα του Ερρίκου. Τυχαίο; Καθόλου.
Πώς να διαπαιδαγωγήσουμε το παιδί μας μουσικά στο σπίτι
Η μουσική νοημοσύνη είναι μια απο τις επτά που πρότεινε με τη γνωστή θεωρία του ο ψυχολόγος Edward Gardner (οι άλλες είναι: χωρική, λογικομαθηματική, κιναισθητική, χωροταξική, ενδοπροσωπική και διαπροσωπική). Κάθε νοημοσύνη δημιουργείται βιολογικά, αλλά ο βαθμός ανάπτυξής της εξαρτάται από τις προσωπικές εμπειρίες του καθενός. Όσο περισσότερο χρόνο ξοδεύει κανείς στη χρήση και ενίσχυση της νοημοσύνης και όσο καλύτερη καθοδήγηση και ενθάρρυνση δέχεται, τόσο μεγαλύτερος είναι ο βαθμός ανάπτυξης του συγκεκριμένου τομέα νοημοσύνης. Τα παιδιά μας λοιπον γεννιούνται καλλιτέχνες, το είπε ο Πικάσο. Το θέμα είναι να παραμείνουν τέτοιοι, λέω εγώ.
Η μουσική παιδεία ξεκινά να διαμορφώνεται πριν ακόμα γεννηθεί ένα παιδί. Ο πρώτος ήχος που ακούμε είναι ο χτύπος της καρδιάς της μητέρας μας. Έτσι η ύπαρξή μας ξεκινάει με ενα ρυθμό. Το έμβρυο ακούει πλήρως από τον τέταρτο μήνα της κύησης ενδομήτριους ήχους, όπως οι καρδιακοί παλμοί της μητέρας, εντερικούς και αγγειακούς ήχους, αλλά και εξωμήτριους δυνατούς ήχους, όπως δυνατή μουσική και το χτύπημα μιας πόρτας ενώ αργότερα μαθαίνει να διακρίνει τη φωνή της μητέρας και το τραγούδι της, που το συνοδεύει και μετά τη γέννησή του. Όλοι αυτοί οι ήχοι επιδρούν καθοριστικά στην εξέλιξη της ψυχολογίας του εμβρύου και εγγράφονται στη μνήμη του. Γι αυτό ο μουσικοπαιδαγωγός Shinichi Suzuki, λέει “η μουσική εκπαίδευση ξεκινά ήδη από τη γέννηση του παιδιού, αφού είναι σε θέση πλήρως να προσλαμβάνει τα ακουστικά ερεθίσματα. Ο Suzuki προτείνει την έκθεση του μωρού σε επαναλαμβανομενες ακροάσεις μουσικών κομματιών προκειμένου να τα απομνημονεύσει και να τα εσωτερικεύσει (Λ.Στάμου,2012 ). Υπάρχουν προγράμματα μουσικής ανάπτυξης βρεφών και νηπίων στα οποία συμμετέχουν οι γονείς, μαζί με τα μωρά τους.
Μια μεγάλη μερίδα ερευνητών της Μουσικοθεραπείας ασχολείται με την επικοινωνία μεταξύ μητέρας και βρέφους , την επίδραση της γονεϊκής φωνής στην ψυχική ενδυνάμωση και τη νοητική ανάπτυξη του μωρού. Μελέτες έχουν δείξει ότι το νεογέννητο αναζητά τους ήχους που άκουγε όταν ήταν στη μήτρα κι η ίδια η μητέρα αναγνωρίζει από ένστικτο την ανάγκη του βρέφους, γι αυτό οι μητέρες ακουμπάνε τα βρέφη από την πλευρά της καρδιάς τους για να τα ησυχάσουν. Γι αυτό και η παράδοση των ταχταρισμάτων και των νανουρισμάτων υπάρχει σε όλους τους λαούς και δεν είναι τυχαίο το ότι όλα τα νανουρίσματα έχουν ως κοινό γνώρισμα την αργή ταχύτητα που προσομοιάζει τους καρδιακούς παλμούς ενός ενήλικα σε ηρεμία (60-82 χτύπους το λεπτό) (Shoemark, 2016, McLean, 2016).
Η σύγχρονη μουσικοπαιδαγωγική θεωρεί απαραίτητη τη δημιουργία μουσικού περιβάλλοντος για την ανάπτυξη της μουσικής δεκτικότητας στα παιδιά. Η μουσική δεκτικότητα – αυτή που αποκαλούμε και “ταλέντο” – σύμφωνα με την αν. καθηγήτρια μουσικής παιδαγωγικής στο Παν/μιο Μακεδονίας Λήδα Στάμου, είναι η δυνατότητα ανάπτυξης και μάθησης της μουσικής και είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης γονιδίων, περιβάλλοντος και προσωπικής βούλησης. Η έγκαιρη ανάπτυξη της μουσικής δεκτικότητας συντελεί στην ανάπτυξη της μουσικής νοημοσύνης για την οποία μιλήσαμε.
Αυτό το περιβάλλον ευνοείται από τη φωνή της μητέρας όταν ταχταρίζει ή τραγουδά στο βρέφος. Τα βρεφικά τραγούδια χαρακτηρίζονται από την επανάληψη απλών μοτίβων, κι αυτά είναι τα πρώτα μαθήματα μουσικής αγωγής που λαμβάνει ένα άτομο από τη βρεφική του ηλικία, καθώς η επανάληψη θα το βοηθήσει να μάθει μουσική, ακριβώς όπως θα μάθει να μιλά: με τη μίμηση.
Η Satis Coleman είχε κάνει αυτές τις διαπιστώσεις ήδη από το 1922 συγκρίνοντας την άτυπη αυτή διδασκαλία με τη μέθοδο που ακολουθουν τα πουλιά για να εκπαιδεύσουν τα μικρά τους να κελαηδούν σωστά. «Αλλά και ο Suzuki υπέθεσε “ότι αν η μουσική περιβάλλει τα παιδιά από τη στιγμή της γέννησής τους μέσα σε ένα θετικό περιβάλλον ενίσχυσης και επανάληψης όπως συνήθως συμβαίνει και με τη γλώσσα, τότε μέχρι την ηλικία των 5 χρόνων τα παιδιά θα είναι σε θέση να κατανοούν, να δημιουργούν και να επικοινωνούν μέσω της μουσικής με την ίδια ευκολία και φυσικότητα με την οποία το κάνουν μέσω της γλώσσας” (Στάμου, 2002).
Το καλύτερο που μπορούμε λοιπόν να προτείνουμε για τη μουσική ανάπτυξη των παιδιών μας είναι: Μαμάδες, τραγουδάτε στα μωρά σας. Θυμηθείτε τα ταχταρίσματα και τα νανουρίσματα των δικών σας μανάδων ή ερευνήστε στο διαδίκτυο να βρείτε περισσότερα. Ακόμα κι όταν τους μιλάτε, η τονική διακύμανση στη φωνή σας, εκφράζει μουσικότητα, και έχει μεγάλη συναισθηματική ανταπόκριση στο παιδί. Οι μπαμπάδες, αξιοποιείστε δημιουργικά το χρόνο με τα παιδιά σας ευαισθητοποιώντας τα στους ήχους της φύσης, στην αντίληψη και μίμησή τους. Σ’ έναν περίπατο στη φύση, μαζί μπορείτε να μάθετε τα τραγούδια των πουλιών και να τα τραγουδάτε. Φτιάξτε τους μουσικά όργανα απο φτηνά υλικά που βρίσκουμε παντού στο σπίτι και στη φύση, κάντε ένα οικογενειακό συγκρότημα παίζοντας κι αν δεν έχετε άλλο μουσικο οργανο χρησιμοποιείστε τα τσικαλικά της κουζίνας, τον κουβά σφουγγαρίσματος και τη λεκάνη των ρούχων!
Τα παιδιά μιμούνται τη μουσική που ακούνε και φτιάχνουν ένα ρεπερτόριο μέσω της επανάληψης. Έτσι, όσο ποιοτικότερη μουσική ακούνε, τόσο βελτιώνεται το αισθητικό τους κριτήριο. Το να δημιουργούμε ένα ποιοτικό μουσικό περιβάλλον για τα παιδιά μας από τη βρεφική ηλικία είναι μια επένδυση για το μέλλον. Πάρτε τα παιδιά σας σε μια συναυλία ποιοτικής μουσικής, δεν έχει σημασία αν είναι κλασσική ή λαϊκή ή ροκ ή παραδοσιακή μουσική, σημασία έχει να πληροί τα στοιχειώδη κριτήρια της ποιότητας και να μπορεί να μιλήσει στην ψυχή του παιδιού, να αγγίξει τον αισθητικό του κόσμο. Θα μου πείτε πως τα κριτήρια για το τί είναι ποιοτική μουσική είναι υποκειμενικά; Οχι δεν είναι. Υπάρχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά στην ποιοτική μουσική όλων των ειδών, όπως η καλή παραγωγή, ο προσεγμένος ήχος, το καλό παίξιμο, το σωστό (κι όχι φάλτσο) τραγούδι, ο καλός στίχος:
-Η φτηνιάρικη ποπ ή λαϊκή μουσική που ακούμε στα πρωινάδικα και στα εμπορικά ραδιόφωνα δεν είναι ποιοτική. Υπάρχει ποπ μουσική, με προσεγμένη παραγωγή, τραγουδιέται απο καλούς τραγουδιστές και παίζεται απο καλούς μουσικούς. Αυτή η ποπ μπορεί να είναι ποιοτική.
-Η μουσική που καλλιεργεί την κουλτούρα της βιας και της πρέζας όπως η τράπ δεν είναι ποιοτική. Το χιπ χοπ που έχει κοινωνικό στίχο και καλή παραγωγή είναι ποιοτικό.
-Το λαϊκό που παράγεται βιομηχανικά με τυποποιημένους κανόνες στο στίχο και στη μουσική δεν είναι ποιοτικό. Ποιοτικό είναι το λαϊκό που βγαινει απο την ψυχή του συνθέτη και του ερμηνευτή.
-Ποιοτικός δεν ειναι ο κρητικός οργανοπαίχτης που προκαλεί με μαντινάδες του συρμού για να κάνει γλέντι οπως λένε, με μπαλωτές και κούπες, αλλά αυτός που οι μαντινάδες του ειναι ποίηση και η λύρα του παίζει γλυκό καθαρό το σκοπό, για να σε δονήσει και να τον χορέψεις.
Η στιγμή του αποχωρισμού
Οταν έρχεται η στιγμή του αποχωρισμού από τη μητέρα και τη μουσική διαπαιδαγώγηση του νηπίου αναλαμβάνουν οι μουσικο-παιδαγωγοί, κατά τη δική μου άποψη, αυτό που έχουν να κάνουν είναι να στηριχθούν στο μουσικό του περιβάλλον αν υπάρχει για να χτίσουν τη μουσική του δεκτικότητα, ή αν δεν υπάρχει τέτοιο περιβάλλον ή αν είναι φτωχό, να επαναφέρουν την ακουστική μνήμη και τη μνήμη του ρυθμού που είναι τόσο πρόσφατη γι αυτά. Το να οδηγήσουμε το παιδί να βρει όλο και περισσότερη χαρά στη δική του μουσική έκφραση είναι ο υψηλότερος στόχος των μουσικών σπουδών, ξεκινώντας απο οποιαδήποτε ηλικία. Η δουλειά του μουσικοπαιδαγωγού σ’ αυτά τα πρώτα χρόνια, είναι κυρίως να φτάσει τα παιδιά σε μελωδική και ρυθμική ετοιμότητα. Η μελωδική ετοιμότητα, δηλαδή το να μπορεί το παιδί να τραγουδήσει σωστά, πρέπει να είναι ο στόχος μας, από τον πρώτο κιόλας χρόνο ζωής του παιδιού. Ενα παιδί χωρίς ρυθμική αγωγή, ίσως δεν μάθει ποτέ ολοκληρωμένα ένα μουσικό όργανο. Η ρυθμική αγωγή, είναι το θεμέλιο της μουσικότητας. Είναι όμως και ένα από τα θεμελιώδη στοιχεία στη λειτουργία της φύσης και ένα απαραίτητο συστατικό της ανθρώπινης προσωπικότητας, για μια υγιή και αρμονική ψυχική ζωή. Γι αυτό η ρυθμική αγωγή θεωρείται αναπόσπαστο μέρος της σύγχρονης παιδαγωγικής καθώς συμβάλει στην ανάπτυξη της δημιουργικότητας, της αυτο-πειθαρχίας και του αυτο-ελέγχου.
Απαντώ εδώ, σε ένα ερώτημα που απασχολεί πολλούς γονείς: «Πώς μπορώ να καταλάβω ότι το παιδί μου έχει ταλέντο στη μουσική;»
Ενδείξεις για την ύπαρξη της μουσικής δεκτικότητας ή της μουσικής ετοιμότητας μπορείτε να παρατηρήσετε:
- αν το παιδί σας τραγουδάει τονικά σωστά,
- αν ανταποκρίνεται στη μουσική που ακούει,
- αν έχει σωστή αίσθηση του ρυθμού,
- αν προσπαθεί να παίξει μελωδίες που έχει ακούσει σε ένα όργανο,
- αν προσπαθεί μόνο του να βρει αρμονίες να ταιριάξει με τις μελωδίες αυτές,
- αν αυτοσχεδιάζει τραγουδώντας και δείχνει κάποια αίσθηση της φόρμας και της μελωδίας
- αν δείχνει μεγάλη περιέργεια για θέματα που αφορούν τη μουσική.
Το ταλέντο, όταν εμφανίζεται σε πρώιμα στάδια είναι ένα είδος μουσικής ετοιμότητας, δηλαδή σημαίνει ότι είναι έτοιμο να καλλιεργηθεί μουσικά. Υπάρχουν δύο είδη ετοιμότητας, η μελωδική και η ρυθμική και σπάνια τα βρίσκουμε και τα δυο ταυτόχρονα στο ίδιο παιδί.
Το παιδί που μεγαλώνει σε ένα μουσικό περιβάλλον είναι πολύ πιθανόν να δείξει τέτοια σημάδια. Αν, διαπιστώσουμε ακόμα και ένα μόνο από τα σημάδια αυτά, είναι πιθανόν ότι με υπομονή μπορουν να αναπτυχθούν και τ’ άλλα. Ομως, είναι άδικο και λάθος να βάλουμε ταμπέλα σε ένα παιδί ως εντελώς άμουσο ή φάλτσο. Δεν υπάρχουν άμουσα παιδιά, γιατί πάντα υπάρχει η δυνατότητα να καλλιεργήσουμε τη μουσικότητα μέσα τους. Και είναι απαραίτητο να το κάνουμε. Μην ανησυχείτε αν τα παιδιά σας τραγουδάνε όπως μιλάνε. Η φωνή των μικρων παιδιών δεν έχει δικαυμάνσεις , έχει μικρό φωνητικό φάσμα και είναι φυσιολογικό. Με τον καιρο θα μάθουν ότι η τραγουδιστή φωνή είναι διαφορετική απο την ομιλιτική, ποιό ψιλή.
Το μουσικό ταλέντο κι όχι μόνο, κάθε δημιουργικό ταλέντο πρέπει να αφήνεται ελεύθερο, χωρίς συγκρούσεις (μη, πρέπει, ορθότητες, συμβάσεις, περιορισμοί στη φαντασία, επικρίσεις κλπ) να εμποδίζουν την εξωτερίκευσή του. Το ταλέντο που εκφράζεται ελεύθερα, γίνεται ο μεγαλύτερος φυσικός παράγοντας της συμπεριφοράς αναζήτησης γνώσης. Αυτή η συμπεριφορά (Seeking Attitude) είναι μια στάση ζωής, που εκφράζεται ως αγάπη για τη μάθηση, για την πρόοδο (Coleman, 1939).
Σημαντικές δεξιότητες που θα το καθορίσουν, αναπτύσσονται μέσα απο την εκμάθηση των τεχνών.
Απο τη στιγμή που διαπιστώνουμε ότι ένα παιδί έχει μουσική νοημοσύνη ή δείχνει κάποιο απο τα σημάδια μουσικής δεκτικότητας, το καλύτερο που μπορούμε να του προσφέρουμε ανάλογα με την ηλικία, είναι:
1) Να το εντάξουμε σε ένα τμήμα μουσικής προπαιδείας. Εκεί, μέσα απο τη ρυθμική αγωγή, τη μουσική, την κίνηση και το λόγο, τα παιδιά παίρνουν τις σωστές βάσεις στη μουσική παιδεία: οι βάσεις αυτές πρέπει να είναι βιωματικές, να εισάγουν δηλαδή το παιδί στη μουσική μέσα απο την εμπειρία. Τα παιδιά πρέπει να δημιουργήσουν, να αυτοσχεδιάσουν, να αγγίξουν, να αισθανθούν και να χορέψουν τη μουσική, πριν κλειστούν σε ένα πλαίσιο διδασκαλίας οργάνου. Ενα παιδί που δεν εισάγεται βιωματικά στη μουσική, αλλά στέλνεται σε ένα δάσκαλο για να μάθει μουσικό όργανο αμέσως μόλις δείξει σημάδια ταλέντου, όχι μόνο θα δυσκολευτεί να μάθει, αλλά ίσως και να μισήσει και το όργανο και τη μουσική. Το πολύ μικρό παιδί μαθαίνει ακόμα να συντονίζει το λόγο του με την αναπνοή και την κίνηση. Η αίσθηση του ρυθμού βρίσκει πρώτα έκφραση μέσα από το σώμα. Ο χορός είναι μια ενστικτώδης μορφή αντίδρασης στο ρυθμό, μια φυσική έκφραση που πρέπει και αυτή να παραμείνει ανεπιτήδευτη, χωρίς συμβάσεις και περιορισμούς όσο γίνεται περισσότερο, αφήνοντας τη μουσικότητα να πνεύσει μέσα από το σώμα, απελευθερώνοντας όλες του τις δυνάμεις.
2) Να το εντάξουμε σε κάποια παιδική χορωδία. Τα παιδιά πρέπει να μαθαίνουν να τραγουδούν μόνο μέσα απο τη συμμετοχής τους σε χορωδίες και τα παράπλευρα ωφέλη είναι πάρα πολλά (κοινωνικότητα, πειθαρχία κλπ). Το ομαδικό τραγούδι σύμφωνα με ερευνητικά ευρήματα, συντελεί στην καλή φυσική, συναισθηματική και ψυχική υγεία, ανεβάζει την αυτοεκτίμηση και συμβάλλει στην υγιή δόμηση της προσωπικής και κοινωνικής ταυτότητας του παιδιού, του νέου, του ενήλικου ατόμου αλλά και των ατόμων τρίτης και τέταρτης ηλικίας. Μέχρι να διαμορφωθεί η φωνή τους, μετά την περίοδο της μεταφώνησης (ή γύρω στα 17) τα παιδιά δεν πρέπει να εκπαιδεύονται στη μονωδία και ποτέ δεν τους ζητάμε να τραγουδήσουν δυνατά.
Τέλος, στις μικρές ηλικίες, πρέπει να αποφεύγουμε τη «σχολικοποίηση» της μουσικής εκπαίδευσης. Συχνά οι καλλιτεχνικές τάξεις είναι δασκαλοκεντρικές, λόγω του φυσικού εγωγεντρισμού των καλλιτεχνών που διδάσκουν. Ομως η μουσική πρέπει να είναι βίωμα κι όχι μάθημα, οι δάσκαλοι πρέπει να καθοδηγούν τα παιδιά στη γνώση δίνοντάς τους τα εργαλεία για να τη «χτίσουν» μόνα τους. Από την άλλη, κάθε «σχολική ώρα» είναι για τον καλλιτέχνη-δάσκαλο/α μια ευκαιρία για να ερμηνεύσει, κάθε «μάθημα» είναι μια μικρή παράσταση, που τα παιδιά θα θαυμάσουν, θα αφομοιώσουν και θα θελήσουν να μιμηθούν.
* Ο Γιώργος Γυπάκης είναι δημοσιογράφος και μουσικός, πολυοργανίστας και τραγουδοποιός. Τα τελευταία χρόνια διδάσκει παραδοσιακά κρουστά και ρυθμική αγωγή σε παιδιά και ενήλικες και μουσικοκινητική αγωγή σε παιδιά προσχολικής ηλικίας.
Βιβλιογραφία
- Σιδηροπούλου, Κ. (2015) Βασικές αρχές λειτουργίας του νευρικού συστήματος. (Ψηφιακό Βιβλίο) Αθήνα:Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο στο: http://hdl.handle.net/11419/4828
- Caterall James S. (2005). Conversation and Silence: Transfer of Learning through the arts Journal for Learning through the Arts, 1(1) https://escholarship.org/uc/item/6fk8t8xp, DOI 10.21977/ D91110081
- Coleman, Satis N. “Your child’s music” New York: The John Day Company.1939
- Hardiman, Mariale, Susan Magsamen, Guy McKhann, Janet Eilber. (2009) Neuroeducation: Learning, Arts, and the Brain Findings and Challenges for Educators and Researchers in the Johns Hopkins University Summit, New York/Washington, D.C., Dana Press. Διαθέσιμο στο https://www.giarts.org/sites/default/files/Neuroeducation_Learning-Arts-and-the-Brain.pdf
- McLean Elizabeth. “Fostering Intimacy through Musical Beginnings: Exploring the Application of Communicative Musicality through the Musical Experience of Parents in a Neonatal Intensive Care Unit”, Voices, Vol 16 No 2 (2016). https://voices.no/index.php/voices/article/view/2315/2070
- Στάμου Λελούδα, “ΜΙΑ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ, Η Φιλοσοφία και η Πράξη της Μεθόδου Suzuki” Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας, 2012
- Shoemark Helen. “How Can Music Foster intimacy?” Voices, Vol 16 No 2 (2016). https://voices.no/index.php/voices/article/view/2314/2069
Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΟΡΓΑΝΟΠΟΙΙΑΣ
Η ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΤΙΤΟΥΡΑΣ
Η κατασκευή του μουσικού τοίχου εντάσσεται στα πλαίσια του μαθήματος της οργανοποιίας, που αποτελεί καθολικά αναγνωρισμένο κομμάτι της μουσικοπαιδαγωγικής. Στόχος του συγκεκριμένου προγράμματος είναι, να εμπλέξουμε και τα ίδια τα παιδιά στη διαδικασία της κατασκευής.
Αέναος Ωδή 