Μουσική, απο την πρώτη τους κιόλας, μέρα!

Η μουσική των παιδιών μας, τα πρώτα χρόνια της ζωής τους

Του Γιώργου Γυπάκη*

Η μουσική, είναι κάτι τόσο σοβαρό για τα παιδιά μας, όσο η ανατροφή τους. Η μουσική, όπως την εννοούσαν οι αρχαίοι, περιλάμβανε όλο το βασικό πακέτο των τεχνών, την ποίηση, το χορό, το δράμα. Ολ αυτά δηλαδή που καλλιεργούν την αισθητική του ανθρώπου και τον κάνουν μεταξυ άλλων, να ξεχωρίζει απο τα ζώα. «Η μουσική ποιεί ήθος», «η μουσική εξημερώνει τα ήθη», αυτές οι γνωστές εκφράσεις προέρχονται απο κείνη την εποχή. Λέγονται ακόμα, αλλά απο λίγους κατανούνται και σχεδόν ποτέ δεν καθοδηγούν την πράξη στη δημόσια ζωή. Δηλαδή, είναι πια κενές εκφράσεις, σοφίες που τις λέμε μόνο για να θυμηθούμε το «ένδοξο» παρελθόν του αρχαιοελληνικού πολιτισμού.

Ας θυμηθούμε το μυθικό μουσικό Ορφέα, που ημέρευε τα άγρια θηρία όταν έπαιζε τη λύρα του, και επιπλέον με το ταλέντο του μόνο (και με λίγο μέσον που είχε στους θεούς) πήγε και γύρισε απο τον κάτω κόσμο και παρολίγο να αναστήσει τη νεκρή γυναίκα του (ανθρώπινες αδυναμίες γαρ). Πρόκειται για αρχετυπικό μύθο, παγκόσμιο μύθο, που συμβολιζει τη δύναμη της μουσικής πάνω στη βιαιότητα και το θάνατο.

Μία μουσικοπαιδαγωγός άγνωστη πέρα απο τους ακαδημαϊκούς κύκλους, η Satis Coleman, πίστευε στις αρχές του 20 αιώνα πως «στο μέλλον οι δάσκαλοι της μουσικής περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον θα επιφορτίζονται με την ευθύνη και την επιμέλεια της υγείας της συναισθηματικής ζωής των παιδιών«.

Σαν γονιός στο Μουσικό Σχολείο Χανίων και εμπλεκόμενος για πολλά χρόνια με τη σχολική κοινότητα, μπορώ να διαβεβαιώσω πως η ιδιαιτερότητα αυτού του σχολείου είναι πως εξημερώνει τα παιδιά που έρχονται αγριεμένα απο το δημοτικό, γι αυτό κι είναι ένα σχολείο -το μόνο- που δεν έχει περιπτώσεις μπούλινγκ. Η ενασχόληση με τη μουσική μετριάζει ή απορροφά τη βιαιότητα των συναισθημάτων και την επιθετικότητα της εφηβείας. Αν όλα τα σχολεία μας ήταν μουσικά ή και καλλιτεχνικά, θα είχαμε όχι μόνο μια καλύτερη παιδεία αλλα και μια ασφαλέστερη και πιο ισορροπημένη ψυχικά κοινωνία.

Η δύναμη της μουσικής

Και ποιός δεν έχει ακουσει για το Φαινόμενο Μότσαρτ, μια έκφραση που προέρχεται απο μια έρευνα του 1993 που κατέληξε ότι η κλασσική μουσική και ειδικά ο Μότσαρτ μας κάνει πιο έξυπνους. Η είδηση αυτή πήρε μεγάλη διάσταση απο τα ΜΜΕ τότε, παρόλο που θεωρείται υπερβολική και όχι τόσο αξιόπιστη, γι αυτό και δεν αναφερεται πια σε επιστημονικά συγγράματα. Οι μετρήσεις εκείνες, αφορούσαν μόνο ενήλικες, των οποίων η νοημοσύνη φαινόταν να ερεθίζεται μόνο όση ώρα άκουγαν Μότσαρτ!

Ας δούμε όμως τί ακριβώς συμβαίνει, ποιά είναι τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα:

Η έρευνα δείχνει λοιπόν ότι η εκμάθηση σε όλες τις τέχνες, και ιδιαίτερα σε ορισμένα είδη μουσικής, όντως προκαλεί αλλαγή στις νευρικές οδούς (που διατρέχουν όλο τον εγκέφαλό μας και τον κάνουν να λειτουργεί) και τα νευρωνικά μοτίβα πυροδότησης άλλων ικανοτήτων που σχετίζονται με την επίτευξη μη-καλλιτεχνικών στόχων, και ειδικά μαθησιακών στόχων. Ελπίζω να το εκλαϊκεύω σωστά, λέγοντας ότι αυξάνονται οι συνάψεις των νευρώνων, που απελευθερώνουν αυτές τις χημικές ουσίες που λέγονται νευροδιαβιβαστές, όπως π.χ. η ντοπαμίνη η αδρεναλίνη και η σεροτονίνη και οι οποίες είναι υπεύθυνες για τις κινητικές, τις συναισθηματικές και άλλες λειτουργίες όπως η ευδιαθεσία, η αντιμετώπιση του πόνου και της κατάθλιψης, η διέγερση, η εγρήγορση και συγκέντρωση της σκέψης. Η μνήμη και η μάθηση προέρχονται από τέτοιες ηλεκτροχημικές λειτουργίες. Εχει αποδειχθεί πια πως η εγκεφαλική λειτουργία από την οποία εκπορεύεται η μνήμη και η μάθηση έχει ηλεκτροχημική βάση, έτσι όταν μιλάμε για τη μνήμη (και τη μάθηση) το κάνουμε καταρχήν από τη νευροβιολογική σκοπιά και στη συνέχεια από την ψυχολογική.

Οσον αφορά τους κυτταρικούς μηχανισμούς μνήμης και μάθησης, πρέπει να γνωρίζουμε ότι τα περιβαλλοντικά ερεθίσματα αναπαρίστανται στον εγκέφαλο ως «χωρο-χρονικά μοτίβα» ενεργοποίησης των νευρώνων. Ένα μνημονικό γεγονός ενεργοποιεί νέες συνάψεις νευρώνων και αποθηκεύεται ως «αλλαγή» απ αυτές. (Σιδηροπούλου, 2015). Ετσι η μάθηση που προκαλείται από γεγονότα όπως οι εμπειρίες μέσω των τεχνών, αναδιοργανώνουν τον τρόπο που λειτουργεί ο εγκέφαλος ενισχύοντας την ανάπτυξη αυτών των λειτουργιών. (Caterall, 2005)

Ερευνητές του Πανμίου Χοπκινς ανακοίνωσαν το 2009 ότι “η πρακτική στις τέχνες αλλάζει τη γνώση» εξηγώντας ότι κάθε μορφή τέχνης δεσμεύει ένα νευρικό δίκτυο συμπεριλαμβανομένων, φυσικά των αισθητηριακών δικτύων. Για παράδειγμα, η μουσική δεσμεύει το ακουστικό σύστημα και οι εικαστικές τέχνες το οπτικό σύστημα. Ετσι καταλήγουμε στο πώς οι τέχνες μπορεί να σχετίζονται με γνωστικές διαδικασίες. Ας πούμε λοιπόν, πως υπάρχει ένας γενικός παράγοντας ενδιαφέροντος για τις τέχνες, λόγω της δημιουργικότητας ή της δεκτικότητας σε κάποια μορφή τέχνης. Εάν επιλέξετε μια μορφή τέχνης που ενδιαφέρει ένα παιδί και εμφανίζει μια δεκτικότητα (ταλέντο) σ’ αυτήν, το παιδί αυτό θα εμπλακεί μ’ αυτή την τέχνη όταν την εξασκήσει”. Αυτό σημαίνει ότι δινουμε καλλιτεχνικά ερεθίσματα στο παιδί για να δούμε σε ποιό απ αυτά θα «τσιμπήσει». Εάν μπορούμε να εμπλέξουμε τα παιδιά σε μια μορφή τέχνης στην οποία ειναι δεκτικά και για την οποία ο εγκέφαλός τους είναι έτοιμος, τότε μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε για να εκπαιδεύσουμε την προσοχή τους, που φαίνεται να βελτιώνει τη γνώση γενικά”(Hardiman, 2009).

Μία άλλη έρευνα, του Πανεπιστημίου της Φλόριντα έδειξε ότι στο 90% των παιδιών προσχολικής ηλικίας αναπτύχθηκε η γλωσσική τους ευφυία ύστερα από 20 μέρες μουσικής εκπαίδευσης. Η μουσική εκπαίδευση αναπτύσσει τις ικανότητες ανάγνωσης και γραφής και βελτιώνει την ικανότητα στη μητρική γλώσσα. Συντελλεί όμως και στην ανάπτυξη της συνεργασίας, της πειθαρχίας της διανοητικής εργασίας και της δημιουργικότητας. Ειναι ευεργετική για τη μνήμη, τη μαθηματική σκέψη και βοηθάει ιδιαίτερα τα παιδιά με διάσπαση προσοχής και μαθησιακές δυσκολίες.

Οι νευροεπιστήμονες εχουν καταλήξει ότι ο εγκέφαλος αναδομείται μέχρι τα 12 μας χρόνια. Οι σημαντικότερες περίοδοι στη διαδικασία αυτή και κατά σειρά σπουδαιότητας, είναι 0-3 ετών, 3-5 και 5-8. Ως τα 8 η μουσική δεκτικότητα είναι ανοικτή σε μεταβολές και εξωτερικές επιρροές αλλά μετά σταθεροποιείται και δεν επηρεάζεται από το περιβάλλον. Οι περισσότερες καθοριστικές δομές του εγκεφάλου δημιουργούνται σαυτά τα χρόνια και για κάθε χαρακτηριστικό της προσωπικότητας ενός παιδιού, για κάθε ικανότητα, υπάρχει μια κρίσιμη περίοδος που λέγεται παράθυρο ευκαιρίας και κατά την οποία πρέπει να δεχθεί συγκεκριμένα ερεθίσματα που βοηθούν αυτήν ακριβώς την ικανότητα να αναπτυχθεί. Οι γονείς των πολύ μικρών παιδιών δηλαδή πρέπει να είναι σε συναγερμό: φροντιστε να αδράξετε την ευκαιρία μόλις κάνει την εμφάνισή της και…..πετάξτε τα παιδιά σας απο ένα τέτοιο παράθυρο!

Η μουσικοθεραπεία είναι μια σύγχρονη επιστήμη με πανάρχαιες όμως ρίζες. Ολοι οι αρχαίοι πολιτισμοί γνώριζαν τη θεραπευτική της επίδραση. Σήμερα σε πολλές χώρες οι τεχνοθεραπείες συνταγογραφούνται για διάφορες ασθένειες, παθολογικές και ψυχικές και σε πολλά νοσοκομεία και μουσεία, εργάζονται τεχνοθεραπευτές και μουσικοθεραπευτές πλήρους απασχόλησης. Η μουσική βοηθά στην αποκατάσταση από βαρειά εγκεφαλικά, βοηθά στο Αλτσχάιμερ, στις ψυχώσεις και την κατάθλιψη, απο την οποία παρεπιπτοντως πάσχει σήμερα ένα μεγάλο ποσοστό εφήβων. Έχει υπολογιστεί ότι το 2-4% των παιδιών πάσχουν από κατάθλιψη. Το ποσοστό αυτό αυξάνεται με την ηλικία και φτάνει περίπου στο 13% για τα παιδιά των 10 ετών και περίπου στο 20-30% για άτομα στην όψιμη εφηβική και μετεφηβική ηλικία.

Λέγεται πως το 1553 η μητέρα του μελλοντικού βασιλιά της Γαλλίας Ερρίκου του 4ου είχε μια γυναίκα και της έπαιζε μουσική όσο ήταν έγκυος για «να είναι πάντα καλοδιάθετος ο βασιλιάς στη ζωή του» γεγονός που επιβεβαιώνουν οι ιστορικοί για το χαρακτήρα του Ερρίκου. Τυχαίο; Καθόλου.

Πώς να διαπαιδαγωγήσουμε το παιδί μας μουσικά στο σπίτι

Η μουσική νοημοσύνη είναι μια απο τις επτά που πρότεινε με τη γνωστή θεωρία του ο ψυχολόγος Edward Gardner (οι άλλες είναι: χωρική, λογικομαθηματική, κιναισθητική, χωροταξική, ενδοπροσωπική και διαπροσωπική). Κάθε νοημοσύνη δημιουργείται βιολογικά, αλλά ο βαθμός ανάπτυξής της εξαρτάται από τις προσωπικές εμπειρίες του καθενός. Όσο περισσότερο χρόνο ξοδεύει κανείς στη χρήση και ενίσχυση της νοημοσύνης και όσο καλύτερη καθοδήγηση και ενθάρρυνση δέχεται, τόσο μεγαλύτερος είναι ο βαθμός ανάπτυξης του συγκεκριμένου τομέα νοημοσύνης. Τα παιδιά μας λοιπον γεννιούνται καλλιτέχνες, το είπε ο Πικάσο. Το θέμα είναι να παραμείνουν τέτοιοι, λέω εγώ.

Η μουσική παιδεία ξεκινά να διαμορφώνεται πριν ακόμα γεννηθεί ένα παιδί. Ο πρώτος ήχος που ακούμε είναι ο χτύπος της καρδιάς της μητέρας μας. Έτσι η ύπαρξή μας ξεκινάει με ενα ρυθμό. Το έμβρυο ακούει πλήρως από τον τέταρτο μήνα της κύησης ενδομήτριους ήχους, όπως οι καρδιακοί παλμοί της μητέρας, εντερικούς και αγγειακούς ήχους, αλλά και εξωμήτριους δυνατούς ήχους, όπως δυνατή μουσική και το χτύπημα μιας πόρτας ενώ αργότερα μαθαίνει να διακρίνει τη φωνή της μητέρας και το τραγούδι της, που το συνοδεύει και μετά τη γέννησή του. Όλοι αυτοί οι ήχοι επιδρούν καθοριστικά στην εξέλιξη της ψυχολογίας του εμβρύου και εγγράφονται στη μνήμη του. Γι αυτό ο μουσικοπαιδαγωγός Shinichi Suzuki, λέει “η μουσική εκπαίδευση ξεκινά ήδη από τη γέννηση του παιδιού, αφού είναι σε θέση πλήρως να προσλαμβάνει τα ακουστικά ερεθίσματα. Ο Suzuki προτείνει την έκθεση του μωρού σε επαναλαμβανομενες ακροάσεις μουσικών κομματιών προκειμένου να τα απομνημονεύσει και να τα εσωτερικεύσει (Λ.Στάμου,2012 ). Υπάρχουν προγράμματα μουσικής ανάπτυξης βρεφών και νηπίων στα οποία συμμετέχουν οι γονείς, μαζί με τα μωρά τους.

Μια μεγάλη μερίδα ερευνητών της Μουσικοθεραπείας ασχολείται με την επικοινωνία μεταξύ μητέρας και βρέφους , την επίδραση της γονεϊκής φωνής στην ψυχική ενδυνάμωση και τη νοητική ανάπτυξη του μωρού. Μελέτες έχουν δείξει ότι το νεογέννητο αναζητά τους ήχους που άκουγε όταν ήταν στη μήτρα κι η ίδια η μητέρα αναγνωρίζει από ένστικτο την ανάγκη του βρέφους, γι αυτό οι μητέρες ακουμπάνε τα βρέφη από την πλευρά της καρδιάς τους για να τα ησυχάσουν. Γι αυτό και η παράδοση των ταχταρισμάτων και των νανουρισμάτων υπάρχει σε όλους τους λαούς και δεν είναι τυχαίο το ότι όλα τα νανουρίσματα έχουν ως κοινό γνώρισμα την αργή ταχύτητα που προσομοιάζει τους καρδιακούς παλμούς ενός ενήλικα σε ηρεμία (60-82 χτύπους το λεπτό) (Shoemark, 2016, McLean, 2016).

Η σύγχρονη μουσικοπαιδαγωγική θεωρεί απαραίτητη τη δημιουργία μουσικού περιβάλλοντος για την ανάπτυξη της μουσικής δεκτικότητας στα παιδιά. Η μουσική δεκτικότητα – αυτή που αποκαλούμε και “ταλέντο” – σύμφωνα με την αν. καθηγήτρια μουσικής παιδαγωγικής στο Παν/μιο Μακεδονίας Λήδα Στάμου, είναι η δυνατότητα ανάπτυξης και μάθησης της μουσικής και είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης γονιδίων, περιβάλλοντος και προσωπικής βούλησης. Η έγκαιρη ανάπτυξη της μουσικής δεκτικότητας συντελεί στην ανάπτυξη της μουσικής νοημοσύνης για την οποία μιλήσαμε.

Αυτό το περιβάλλον ευνοείται από τη φωνή της μητέρας όταν ταχταρίζει ή τραγουδά στο βρέφος. Τα βρεφικά τραγούδια χαρακτηρίζονται από την επανάληψη απλών μοτίβων, κι αυτά είναι τα πρώτα μαθήματα μουσικής αγωγής που λαμβάνει ένα άτομο από τη βρεφική του ηλικία, καθώς η επανάληψη θα το βοηθήσει να μάθει μουσική, ακριβώς όπως θα μάθει να μιλά: με τη μίμηση.

Η Satis Coleman είχε κάνει αυτές τις διαπιστώσεις ήδη από το 1922 συγκρίνοντας την άτυπη αυτή διδασκαλία με τη μέθοδο που ακολουθουν τα πουλιά για να εκπαιδεύσουν τα μικρά τους να κελαηδούν σωστά. «Αλλά και ο Suzuki υπέθεσε “ότι αν η μουσική περιβάλλει τα παιδιά από τη στιγμή της γέννησής τους μέσα σε ένα θετικό περιβάλλον ενίσχυσης και επανάληψης όπως συνήθως συμβαίνει και με τη γλώσσα, τότε μέχρι την ηλικία των 5 χρόνων τα παιδιά θα είναι σε θέση να κατανοούν, να δημιουργούν και να επικοινωνούν μέσω της μουσικής με την ίδια ευκολία και φυσικότητα με την οποία το κάνουν μέσω της γλώσσας” (Στάμου, 2002).

Το καλύτερο που μπορούμε λοιπόν να προτείνουμε για τη μουσική ανάπτυξη των παιδιών μας είναι: Μαμάδες, τραγουδάτε στα μωρά σας. Θυμηθείτε τα ταχταρίσματα και τα νανουρίσματα των δικών σας μανάδων ή ερευνήστε στο διαδίκτυο να βρείτε περισσότερα. Ακόμα κι όταν τους μιλάτε, η τονική διακύμανση στη φωνή σας, εκφράζει μουσικότητα, και έχει μεγάλη συναισθηματική ανταπόκριση στο παιδί. Οι μπαμπάδες, αξιοποιείστε δημιουργικά το χρόνο με τα παιδιά σας ευαισθητοποιώντας τα στους ήχους της φύσης, στην αντίληψη και μίμησή τους. Σ’ έναν περίπατο στη φύση, μαζί μπορείτε να μάθετε τα τραγούδια των πουλιών και να τα τραγουδάτε. Φτιάξτε τους μουσικά όργανα απο φτηνά υλικά που βρίσκουμε παντού στο σπίτι και στη φύση, κάντε ένα οικογενειακό συγκρότημα παίζοντας κι αν δεν έχετε άλλο μουσικο οργανο χρησιμοποιείστε τα τσικαλικά της κουζίνας, τον κουβά σφουγγαρίσματος και τη λεκάνη των ρούχων!

Τα παιδιά μιμούνται τη μουσική που ακούνε και φτιάχνουν ένα ρεπερτόριο μέσω της επανάληψης. Έτσι, όσο ποιοτικότερη μουσική ακούνε, τόσο βελτιώνεται το αισθητικό τους κριτήριο. Το να δημιουργούμε ένα ποιοτικό μουσικό περιβάλλον για τα παιδιά μας από τη βρεφική ηλικία είναι μια επένδυση για το μέλλον. Πάρτε τα παιδιά σας σε μια συναυλία ποιοτικής μουσικής, δεν έχει σημασία αν είναι κλασσική ή λαϊκή ή ροκ ή παραδοσιακή μουσική, σημασία έχει να πληροί τα στοιχειώδη κριτήρια της ποιότητας και να μπορεί να μιλήσει στην ψυχή του παιδιού, να αγγίξει τον αισθητικό του κόσμο. Θα μου πείτε πως τα κριτήρια για το τί είναι ποιοτική μουσική είναι υποκειμενικά; Οχι δεν είναι. Υπάρχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά στην ποιοτική μουσική όλων των ειδών, όπως η καλή παραγωγή, ο προσεγμένος ήχος, το καλό παίξιμο, το σωστό (κι όχι φάλτσο) τραγούδι, ο καλός στίχος:

-Η φτηνιάρικη ποπ ή λαϊκή μουσική που ακούμε στα πρωινάδικα και στα εμπορικά ραδιόφωνα δεν είναι ποιοτική. Υπάρχει ποπ μουσική, με προσεγμένη παραγωγή, τραγουδιέται απο καλούς τραγουδιστές και παίζεται απο καλούς μουσικούς. Αυτή η ποπ μπορεί να είναι ποιοτική.

-Η μουσική που καλλιεργεί την κουλτούρα της βιας και της πρέζας όπως η τράπ δεν είναι ποιοτική. Το χιπ χοπ που έχει κοινωνικό στίχο και καλή παραγωγή είναι ποιοτικό.

-Το λαϊκό που παράγεται βιομηχανικά με τυποποιημένους κανόνες στο στίχο και στη μουσική δεν είναι ποιοτικό. Ποιοτικό είναι το λαϊκό που βγαινει απο την ψυχή του συνθέτη και του ερμηνευτή.

-Ποιοτικός δεν ειναι ο κρητικός οργανοπαίχτης που προκαλεί με μαντινάδες του συρμού για να κάνει γλέντι οπως λένε, με μπαλωτές και κούπες, αλλά αυτός που οι μαντινάδες του ειναι ποίηση και η λύρα του παίζει γλυκό καθαρό το σκοπό, για να σε δονήσει και να τον χορέψεις.

Η στιγμή του αποχωρισμού

Οταν έρχεται η στιγμή του αποχωρισμού από τη μητέρα και τη μουσική διαπαιδαγώγηση του νηπίου αναλαμβάνουν οι μουσικο-παιδαγωγοί, κατά τη δική μου άποψη, αυτό που έχουν να κάνουν είναι να στηριχθούν στο μουσικό του περιβάλλον αν υπάρχει για να χτίσουν τη μουσική του δεκτικότητα, ή αν δεν υπάρχει τέτοιο περιβάλλον ή αν είναι φτωχό, να επαναφέρουν την ακουστική μνήμη και τη μνήμη του ρυθμού που είναι τόσο πρόσφατη γι αυτά. Το να οδηγήσουμε το παιδί να βρει όλο και περισσότερη χαρά στη δική του μουσική έκφραση είναι ο υψηλότερος στόχος των μουσικών σπουδών, ξεκινώντας απο οποιαδήποτε ηλικία. Η δουλειά του μουσικοπαιδαγωγού σ’ αυτά τα πρώτα χρόνια, είναι κυρίως να φτάσει τα παιδιά σε μελωδική και ρυθμική ετοιμότητα. Η μελωδική ετοιμότητα, δηλαδή το να μπορεί το παιδί να τραγουδήσει σωστά, πρέπει να είναι ο στόχος μας, από τον πρώτο κιόλας χρόνο ζωής του παιδιού. Ενα παιδί χωρίς ρυθμική αγωγή, ίσως δεν μάθει ποτέ ολοκληρωμένα ένα μουσικό όργανο. Η ρυθμική αγωγή, είναι το θεμέλιο της μουσικότητας. Είναι όμως και ένα από τα θεμελιώδη στοιχεία στη λειτουργία της φύσης και ένα απαραίτητο συστατικό της ανθρώπινης προσωπικότητας, για μια υγιή και αρμονική ψυχική ζωή. Γι αυτό η ρυθμική αγωγή θεωρείται αναπόσπαστο μέρος της σύγχρονης παιδαγωγικής καθώς συμβάλει στην ανάπτυξη της δημιουργικότητας, της αυτο-πειθαρχίας και του αυτο-ελέγχου.

Απαντώ εδώ, σε ένα ερώτημα που απασχολεί πολλούς γονείς: «Πώς μπορώ να καταλάβω ότι το παιδί μου έχει ταλέντο στη μουσική;»

Ενδείξεις για την ύπαρξη της μουσικής δεκτικότητας ή της μουσικής ετοιμότητας μπορείτε να παρατηρήσετε:

• αν το παιδί σας τραγουδάει τονικά σωστά,
• αν ανταποκρίνεται στη μουσική που ακούει,
• αν έχει σωστή αίσθηση του ρυθμού,
• αν προσπαθεί να παίξει μελωδίες που έχει ακούσει σε ένα όργανο,
• αν προσπαθεί μόνο του να βρει αρμονίες να ταιριάξει με τις μελωδίες αυτές,
• αν αυτοσχεδιάζει τραγουδώντας και δείχνει κάποια αίσθηση της φόρμας και της μελωδίας
• αν δείχνει μεγάλη περιέργεια για θέματα που αφορούν τη μουσική.

Το ταλέντο, όταν εμφανίζεται σε πρώιμα στάδια είναι ένα είδος μουσικής ετοιμότητας, δηλαδή σημαίνει ότι είναι έτοιμο να καλλιεργηθεί μουσικά. Υπάρχουν δύο είδη ετοιμότητας, η μελωδική και η ρυθμική και σπάνια τα βρίσκουμε και τα δυο ταυτόχρονα στο ίδιο παιδί.

Το παιδί που μεγαλώνει σε ένα μουσικό περιβάλλον είναι πολύ πιθανόν να δείξει τέτοια σημάδια. Αν, διαπιστώσουμε ακόμα και ένα μόνο από τα σημάδια αυτά, είναι πιθανόν ότι με υπομονή μπορουν να αναπτυχθούν και τ’ άλλα. Ομως, είναι άδικο και λάθος να βάλουμε ταμπέλα σε ένα παιδί ως εντελώς άμουσο ή φάλτσο. Δεν υπάρχουν άμουσα παιδιά, γιατί πάντα υπάρχει η δυνατότητα να καλλιεργήσουμε τη μουσικότητα μέσα τους. Και είναι απαραίτητο να το κάνουμε. Μην ανησυχείτε αν τα παιδιά σας τραγουδάνε όπως μιλάνε. Η φωνή των μικρων παιδιών δεν έχει δικαυμάνσεις , έχει μικρό φωνητικό φάσμα και είναι φυσιολογικό. Με τον καιρο θα μάθουν ότι η τραγουδιστή φωνή είναι διαφορετική απο την ομιλιτική, ποιό ψιλή.

Το μουσικό ταλέντο κι όχι μόνο, κάθε δημιουργικό ταλέντο πρέπει να αφήνεται ελεύθερο, χωρίς συγκρούσεις (μη, πρέπει, ορθότητες, συμβάσεις, περιορισμοί στη φαντασία, επικρίσεις κλπ) να εμποδίζουν την εξωτερίκευσή του. Το ταλέντο που εκφράζεται ελεύθερα, γίνεται ο μεγαλύτερος φυσικός παράγοντας της συμπεριφοράς αναζήτησης γνώσης. Αυτή η συμπεριφορά (Seeking Attitude) είναι μια στάση ζωής, που εκφράζεται ως αγάπη για τη μάθηση, για την πρόοδο (Coleman, 1939).

Σημαντικές δεξιότητες που θα το καθορίσουν, αναπτύσσονται μέσα απο την εκμάθηση των τεχνών.

Απο τη στιγμή που διαπιστώνουμε ότι ένα παιδί έχει μουσική νοημοσύνη ή δείχνει κάποιο απο τα σημάδια μουσικής δεκτικότητας, το καλύτερο που μπορούμε να του προσφέρουμε ανάλογα με την ηλικία, είναι:

1) Να το εντάξουμε σε ένα τμήμα μουσικής προπαιδείας. Εκεί, μέσα απο τη ρυθμική αγωγή, τη μουσική, την κίνηση και το λόγο, τα παιδιά παίρνουν τις σωστές βάσεις στη μουσική παιδεία: οι βάσεις αυτές πρέπει να είναι βιωματικές, να εισάγουν δηλαδή το παιδί στη μουσική μέσα απο την εμπειρία. Τα παιδιά πρέπει να δημιουργήσουν, να αυτοσχεδιάσουν, να αγγίξουν, να αισθανθούν και να χορέψουν τη μουσική, πριν κλειστούν σε ένα πλαίσιο διδασκαλίας οργάνου. Ενα παιδί που δεν εισάγεται βιωματικά στη μουσική, αλλά στέλνεται σε ένα δάσκαλο για να μάθει μουσικό όργανο αμέσως μόλις δείξει σημάδια ταλέντου, όχι μόνο θα δυσκολευτεί να μάθει, αλλά ίσως και να μισήσει και το όργανο και τη μουσική. Το πολύ μικρό παιδί μαθαίνει ακόμα να συντονίζει το λόγο του με την αναπνοή και την κίνηση. Η αίσθηση του ρυθμού βρίσκει πρώτα έκφραση μέσα από το σώμα. Ο χορός είναι μια ενστικτώδης μορφή αντίδρασης στο ρυθμό, μια φυσική έκφραση που πρέπει και αυτή να παραμείνει ανεπιτήδευτη, χωρίς συμβάσεις και περιορισμούς όσο γίνεται περισσότερο, αφήνοντας τη μουσικότητα να πνεύσει μέσα από το σώμα, απελευθερώνοντας όλες του τις δυνάμεις.

2) Να το εντάξουμε σε κάποια παιδική χορωδία. Τα παιδιά πρέπει να μαθαίνουν να τραγουδούν μόνο μέσα απο τη συμμετοχής τους σε χορωδίες και τα παράπλευρα ωφέλη είναι πάρα πολλά (κοινωνικότητα, πειθαρχία κλπ). Το ομαδικό τραγούδι σύμφωνα με ερευνητικά ευρήματα, συντελεί στην καλή φυσική, συναισθηματική και ψυχική υγεία, ανεβάζει την αυτοεκτίμηση και συμβάλλει στην υγιή δόμηση της προσωπικής και κοινωνικής ταυτότητας του παιδιού, του νέου, του ενήλικου ατόμου αλλά και των ατόμων τρίτης και τέταρτης ηλικίας. Μέχρι να διαμορφωθεί η φωνή τους, μετά την περίοδο της μεταφώνησης (ή γύρω στα 17) τα παιδιά δεν πρέπει να εκπαιδεύονται στη μονωδία και ποτέ δεν τους ζητάμε να τραγουδήσουν δυνατά.

Τέλος, στις μικρές ηλικίες, πρέπει να αποφεύγουμε τη «σχολικοποίηση» της μουσικής εκπαίδευσης. Συχνά οι καλλιτεχνικές τάξεις είναι δασκαλοκεντρικές, λόγω του φυσικού εγωγεντρισμού των καλλιτεχνών που διδάσκουν. Ομως η μουσική πρέπει να είναι βίωμα κι όχι μάθημα, οι δάσκαλοι πρέπει να καθοδηγούν τα παιδιά στη γνώση δίνοντάς τους τα εργαλεία για να τη «χτίσουν» μόνα τους. Από την άλλη, κάθε «σχολική ώρα» είναι για τον καλλιτέχνη-δάσκαλο/α μια ευκαιρία για να ερμηνεύσει, κάθε «μάθημα» είναι μια μικρή παράσταση, που τα παιδιά θα θαυμάσουν, θα αφομοιώσουν και θα θελήσουν να μιμηθούν.

* Ο Γιώργος Γυπάκης είναι δημοσιογράφος και μουσικός, πολυοργανίστας και τραγουδοποιός. Τα τελευταία χρόνια διδάσκει παραδοσιακά κρουστά και ρυθμική αγωγή σε παιδιά και ενήλικες και μουσικοκινητική αγωγή σε παιδιά προσχολικής ηλικίας.

Βιβλιογραφία

• Σιδηροπούλου, Κ. (2015) Βασικές αρχές λειτουργίας του νευρικού συστήματος. (Ψηφιακό Βιβλίο) Αθήνα:Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο στο: http://hdl.handle.net/11419/4828
• Caterall James S. (2005). Conversation and Silence: Transfer of Learning through the arts Journal for Learning through the Arts, 1(1) https://escholarship.org/uc/item/6fk8t8xp, DOI 10.21977/ D91110081
• Coleman, Satis N. “Your child’s music” New York: The John Day Company.1939
• Hardiman, Mariale, Susan Magsamen, Guy McKhann, Janet Eilber. (2009) Neuroeducation: Learning, Arts, and the Brain Findings and Challenges for Educators and Researchers in the Johns Hopkins University Summit, New York/Washington, D.C., Dana Press. Διαθέσιμο στο https://www.giarts.org/sites/default/files/Neuroeducation_Learning-Arts-and-the-Brain.pdf
• McLean Elizabeth. “Fostering Intimacy through Musical Beginnings: Exploring the Application of Communicative Musicality through the Musical Experience of Parents in a Neonatal Intensive Care Unit”, Voices, Vol 16 No 2 (2016). https://voices.no/index.php/voices/article/view/2315/2070
• Στάμου Λελούδα, “ΜΙΑ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ, Η Φιλοσοφία και η Πράξη της Μεθόδου Suzuki” Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας, 2012
• Shoemark Helen. “How Can Music Foster intimacy?” Voices, Vol 16 No 2 (2016). https://voices.no/index.php/voices/article/view/2314/2069

Μουσικές κατασκευές για γονείς και παιδιά: κερδίζοντας χρόνο μαζί τους!

Παιδιά και γονείς, ήταν  όλοι χορτάτοι με παιχνίδι και καλή διάθεση, ακόμα και μετά από 3 ολόκληρες ώρες στο εργαστήρι οργανοποιίας που οργανώσαμε την Κυριακή 3 του Νοέμβρη στο Μεγάλο Ο στα Χανιά με τίτλο: «TRASH ART: Μουσικές Κατασκευές για γονείς και παιδιά».

Στόχος του εργαστηρίου μου ήταν να δείξω στους γονείς που συμμετείχαν, τρόπους να περνούν δημιουργικό χρόνο με τα παιδιά τους, χρόνο δηλαδή χωρίς οθόνη – κάτι που θεωρώ κατόρθωμα! Γιατί τα παιδιά δεν εντυπωσιάζονται πια εύκολα από τις κατασκευές. Είναι κάτι που κάνουν στο νηπιαγωγείο και τις πρώτες τάξεις του δημοτικού, τότε που το πρόγραμμα προβλέπει άσκηση της λεπτής κινητικότητας. Από κει κι ύστερα, τα περισσότερα παιδιά μοιάζουν σαν να ξεχνούν ό,τι έχουν μάθει, σπάνια βλέπουμε παιδιά να ασχολούνται με αυτοσχέδιες κατασκευές κι ακόμα σπανιότερα βλέπουμε παιδιά με δημιουργική φαντασία. Εχω δει παιδιά Δ’ και Ε’ Δημοτικού να μην ξέρουν να χρησιμοποιήσουν το ψαλίδι ή να δέσουν έναν απλό κόμπο, τα βρήκα όμως experts στο χειρισμό των οθονών αφής και «δεξιοτέχνες» στο κούνημα του αντίχειρα!

Είμαι σίγουρος πως πολλοί ευαισθητοποιημένοι γονείς ψάχνουν απεγνωσμένα να βρουν έναν τρόπο να αποσπάσουν τα παιδιά τους από τις οθόνες κάθε τύπου. Είμαι επίσης σίγουρος πως πολλοί γονείς νιώθουν αυτό που ένιωσα κάποτε κι εγώ, ενοχές, επειδή δεν περνούν αρκετό δημιουργικό χρόνο με τα παιδιά τους. Κάποιοι από μας, βλέπουμε τα παιδιά μας να μεγαλώνουν τρέχοντάς τα εδώ κι εκεί ή τα παρατηρούμε περιστασιακά στα μικρά εκείνα διαλείμματα από τις δουλειές που προσπαθούμε να τα χωρέσουμε όλα και νιώθουμε ξαφνικά ότι έχουμε χάσει κάτι από τη ζωή τους.

Καμιά φορά απελπιζόμαστε γιατί νομίζουμε ότι κάτι δεν κάναμε καλά, κάπου έχουμε κάνει κάποιο λάθος. Είναι γιατί δεν τα χορτάσαμε, δεν κάναμε αρκετά πράγματα μαζί τους. Οχι τόσα όσα θα θέλαμε.

Στην πράξη, τα παιδιά όπως έγραψα δεν εντυπωσιάζονται πια εύκολα από τις κατασκευές.

Θυμάμαι από τον εαυτό μου παιδί κι από τα δικά μου και άλλων παιδιά, ότι οι στατικές κατασκευές ακόμα κι όταν προσφέρουν ευκαιρίες για παιχνίδια ρόλων, κάποτε ξεπερνώνται και ξεχνιούνται σε μια κούτα. Νομίζω πως τα παιδιά περιμένουν από τις κατασκευές τους -όπως εξάλλου κι από τα περισσότερα παιχνίδια- να «κάνουν κάτι».

Θα μπορούσαμε να φτιάξουμε μαζί τους μια σβούρα, ή μια φιγούρα του καραγκιόζη ή μια κούκλα για κουκλοθέατρο. Τίποτα απ’ όλα αυτά όμως δεν είναι τόσο απλό, όσο μια κατασκευή που θα παράγει ήχο. Γιατί όλα τα πράγματα γύρω μας -σχεδόν- μπορούν να παράγουν ήχο. Μια μετατροπή ή σύνθεση κάποιων αντικειμένων για να βγάλουν ήχο, μπορεί να μας πάρει από 30 δευτερόλεπτα μέχρι πολλές ώρες. Τα αντικείμενα αυτά υπάρχουν παντού γύρω μας στο σπίτι ή στον κήπο. Τα ανακυκλώσιμα σκουπίδια μας, τα πλαστικά, τα χαρτόνια, οι αλουμινένιες συσκευασίες μιας χρήσης, τα παλιά μικροέπιπλα κι οι συσκευές της κουζίνας, όλα κάνουν για τη δουλειά.

Εγώ σας δείχνω τον τρόπο, σας δίνω τις βασικές αρχές για το πως παράγεται ήχος από τα απλά μουσικά όργανα κι εσείς μη φοβηθείτε τους πειραματισμούς. Σε μια βόλτα, ή στο τραπέζι μετά το φαγητό, ή σαν επιβράβευση μετά το διάβασμα, βρείτε τη στιγμή να παρασύρετε το παιδί σας σε ένα κατασκευαστικό παιχνίδι, εντυπωσιάστε το πρώτα με μια κατασκευή της στιγμής και μετά υποσχεθείτε του ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα σαν επιστέγασμα της συνεργασίας σας. Θα δείτε στην πορεία πόσα ξέρει ένα παιδί, πόσα μπορεί να κάνει κι ακόμα, θα μείνετε έκπληκτοι από τό τί μπορεί να εφεύρει αν αφήσει τη φαντασία του να καλπάσει. Εξάλλου η κατασκευή είναι μόνο το ξεκίνημα. Μπορείτε μετά να αυτοσχεδιάσετε ατελείωτες ώρες μαζί μουσική. Αυτό προσφέρει η οργανοποιία με απλά υλικά για παιδιά.

Χάρηκα τόσο πολύ που αυτή η πρώτη συνάντησή μου με γονείς και τα παιδιά τους πήγε τόσο καλά. Και χάρηκα ακόμα περισσότερο γιατί είδα μπαμπάδες επιτέλους να συνοδεύουν τα παιδιά τους σε μια δραστηριότητα που δεν είναι αθλητική. Αν και πιστεύω ότι η ενασχόληση των μπαμπάδων με τις κατασκευές είναι εξίσου στερεοτυπική όσο και με τον αθλητισμό. Τα εργαλεία του μπαμπά είναι συνήθως στην αποθήκη ή το γκαράζ και της μαμάς στην κουζίνα ή στο ντουλάπι με τα ραφτικά.

Βάλτε τα μαζί και γκρεμίστε τα στερεότυπα. Περάστε χρόνο με τα παιδιά σας, δείτε τα να ωριμάζουν δημιουργώντας μαζί σας, δημιουργήστε τους αναμνήσεις μαζί σας, σφίξτε κι άλλο τους δεσμούς.

Στο επανειδείν.

Γιώργος Γυπάκης

Πραγματοποιήθηκε το πρώτο Σεμινάριο Εκπαιδευτικής Οργανοποιίας στη Θεατροχώρα, στα Χανιά

Ολοκληρώθηκε με επιτυχία στις 13 του Γενάρη το πρώτο Σεμινάριο Εκπαιδευτικής Οργανοποιίας στα Χανιά, στη Θεατροχώρα. Στο σεμινάριο όπου συμμετείχαν εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων και διαφόρων ειδικοτήτων (και παιδιά) έγινε: α) εισαγωγή στην οργανοποιία με απλά υλικά, β)κατασκευές μουσικών οργάνων και ηχητικών αντικειμένων με απλά, ανακυκλωσιμα και φυσικά υλικά γ) παραδείγματα εφαρμογών της οργανοποιίας στην καθημερινή διδασκαλία μαθημάτων γενικής ύλης στην Α’ βάθμια εκπαίδευση και στο Γυμνάσιο. Το σεμινάριο διήρκεσε γύρω στις 5 ώρες (από τις 3 που ήταν προγραμματισμένο να διαρκέσει) και θα επαναληφθεί σύντομα.

Βιωματικό Σεμινάριο Εκπαιδευτικής Οργανοποιίας στις 12/1/2019

Εργαστήριο για τις διαθεματικές εφαρμογές της κατασκευής μουσικών οργάνων στην εκπαίδευση, οργανώνουν η Αέναος Ωδή και η Θεατροχώρα το Σάββατο 12/1/2019 στις 17.30. Εισηγητής θα είναι ο Γιώργος Γυπάκης, μουσικός – οργανοποιός.
Το εργαστήριο θα περιλαμβάνει:
α) Εισαγωγή στην οργανοποιία με απλά υλικά
β) Κατασκευές μουσικών οργάνων και ηχητικών αντικειμένων με απλά, ανακυκλωσιμα και φυσικά υλικά
γ) Παραδείγματα εφαρμογών της οργανοποιίας στην καθημερινή διδασκαλία μαθημάτων γενικής ύλης στην Α’ βάθμια εκπαίδευση και στο Γυμνάσιο.
Διάρκεια: 3 – 4 ώρες
Συμμετοχή: 20 ευρώ
Δηλώστε συμμετοχή στο τηλ. 6937150345

ArtinEd: Οι Τέχνες στην Εκπαίδευση και η Εκπαιδευτική Οργανοποιία

Του Γιώργου Γυπακη

«Η ανάγκη να προσανατολιστεί η εκπαίδευση στο να φτιάχνει ανθρώπους με κρίση, δημιουργικότητα και φαντασία και όχι ρομποτ γεμισμένα με γνώσεις, τονίζεται σήμερα τόσο πολύ από όλους τους παιδαγωγούς ώστε κατάντησε κοινοτοπία να το αναφέρει κανείς.»

Πολυξένη Ματέυ 1986

Κρίνοντας από το αποτέλεσμα, όσο κοινοτοπία να ήταν όλα αυτά τότε, τόσο επίκαιρα συνεχίζουν να είναι σήμερα. Πριν από λίγο καιρό προσπαθούσαμε να εξηγήσουμε στην 11χρονη κόρη μου τί είναι το διάταγμα του Μεδιολάνου και γιατί τα περσσότερα στο κεφάλαιο έπρεπε να τα μάθει απέξω, ακόμα κι αν δεν τα καταλάβαινε. Δε νομίζω τελικά ότι σε λίγους μήνες θα το θυμάται, όπως πολλοί έφηβοι δε θυμούνται τίποτα από τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα που έφεραν ως εδώ τον πολιτισμό μας, κι έτσι δυσκολεύονται να εξηγήσουν τις αιτίες για τις οποίες ο κόσμος μας πάει τόoooσο καλά.

Σα γονιός δύο παιδιών έχω διαπιστώσει ότι το εκπαιδευτικό μας σύστημα στερεί τη χαρά από τα παιδιά μας σκοτώνει τη δημιουργικότητα και τη φαντασία και δημιουργεί στην χειρότερη περίπτωση άβουλους πολίτες χωρίς κοινωνική συνείδηση, εργαζόμενους χωρίς δημιουργικές ικανοτητες, επιστήμονες προσκολλημένους στην εξειδίκευσή τους ή ευφυείς, όταν πρόκειται να φροντίσουν τα συμφέροντά τους πολιτικούς, χωρίς ικανότητα επίλυσης προβλημάτων.
Σαν παλιός δημοσιογράφος έχω διαμορφώσει συγκεκριμένη άποψη για το πως θα μπορούσε να γίνει καλύτερο το σχολείο, ποιό χαρούμενο και πως θα μπορούσε να παράγει πραγματικά έξυπνους και δημιουργικούς πολίτες.
Και σαν μουσικός δημιουργός, αφιερώνω πολύ χρόνο για το πως αυτή η άποψη μπορεί να γίνει πράξη.

Πιστεύω ότι κάθε λογικός άνθρωπος θα συμφωνήσει μαζί μου σ’ αυτό, ότι δηλαδή δεν έχουμε  δημιουργικούς ηγέτες, όχι μόνο στο πολιτικό σύστημα αλλά και στον παραγωγικό τομέα. Κι ενώ στα πανεπιστήμιά μας κυκλοφορούν οι καλύτερες ιδέες, ελάχιστες απ αυτές μπαίνουν σε εφαρμογή στην αγορά. Γι αυτό είμαστε μια χώρα που παράγει κυρίως υπηρεσίες και χύμα αγροτικά προϊόντα αντί για υψηλής τεχνολογίας βιομηχανκά προϊόντα. Τί λείπει; Λείπει η φαντασία και η τόλμη των ανθρώπων να αλλάξουν τα πράγματα, να προχωρήσουν μπροστά. Αυτή η έλλειψη τόλμης και φαντασίας που στην εποχή μας προκύπτει ως βασική ικανότητα ουσιαστικής προόδου στην παγκόσμια κοινωνία, λείπει από όλους τους παραγωγικούς τομείς και στην τελική διαμορφώνει ολόκληρη τη δομή της κοινωνίας μας. Λες και έχουμε μάθει παπαγαλία έναν τρόπο να επιβιώνουμε και δεν ξεκλειδώνουμε τις πραγματικές μας ικανότητες παρά μόνο αν πρόκειται να κάνουμε κάποια λαμογιά. Αλλά:

Το ξεκλείδωμα του δημιουργικού δυναμικού
είναι το κλειδί της οικονομικής ανάπτυξης

«Προκειμένου να αναπτυχθεί η καινοτομία, οι οργανισμοί πρέπει να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον που να ευνοεί τη δημιουργικότητα. φέρνοντας σε επαφή τις πολυτάλαντες ομάδες ανθρώπων που εργάζονται σε στενή συνεργασία – ανταλλάσσοντας γνώσεις, ιδέες και διαμορφώνοντας την κατεύθυνση του μέλλοντος. Οι οργανισμοί με επικεφαλής τους δημιουργικούς ηγέτες έχουν υψηλότερο ποσοστό επιτυχίας στην καινοτομία, την εμπλοκή των εργαζομένων, την αλλαγή και την ανανέωση»

Linda Naiman, ιδρυτής της διεθνούς κοινοπραξίας “δημιουργικότητα στην εργασία”

«Η κριτική σκέψη είναι μια κεντρική ιδέα στις εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις για τις δεξιότητες που πρέπει να χρησιμοποιηθούν σε όλες τις θεματικές ενότητες και οι μαθητές μπορούν να εφαρμόσουν σε εκπαιδευτικό, επαγγελματικό και πολιτικό περιβάλλον καθ ‘όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Πολλές από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες θέσεις εργασίας και οι αναδυόμενες βιομηχανίες βασίζονται στην δημιουργική ικανότητα των εργαζομένων – στην ικανότητα να σκέφτονται ασυνήθιστα, να αμφισβητούν το κοπάδι, να φαντάζουν νέα σενάρια και να παράγουν εκπληκτική εργασία»           www.p21.org

Σε αντιδιαστολή μ αυτά, πρόσφατα διάβασα για μια δημοσκόπηση που έγινε στην Κρήτη κι ένα από τα ερωτήματα ήταν σχετικά με ποιες αξίες μεγαλώνουν τα παιδιά τους οι Κρητικοί; 86,1% δίνει έμφαση στους καλούς τρόπους, 74% στην εργατικότητα 40% στην ανεξαρτησία, και 41,4% στην αίσθηση υπευθυνότητας. Όσο για τη φαντασία μόνο το 18,7% την ενθαρρύνει. Δεν είμαι κατά των καλών τρόπων αν και δε φημίζομαι για τους δικούς μου, αλλά, μόνο 18,7% στη φαντασία; Γι αυτό πάμε τόσο μπροστά σ’ αυτό τον τόπο;

Ομως πώς καλλιεργούνται η φαντασία και η δημιουργική σκέψη;

Σε μια από τις δημοφιλέστερες ομιλίες του TEDX , ο Sir Ken Robinson (πανεπιστημιακός, συγγραφέας και σύμβουλος σε θέματα εκπαίδευσης και καλλιτεχνικής παιδείας) αναφέρει ότι η δημιουργικότητα είναι σήμερα τόσο σημαντική όσο και ο αλφαβητισμός, και ότι πρέπει να την αντιμετωπίζουμε με την ίδια τακτική. Ο Πικάσσο κάποτε είπε ότι όλα τα παιδιά γεννιούνται καλλιτέχνες. Το θέμα είναι να παραμείνουν καλλιτέχνες όσο μεγαλώνουν. Αξίζει να την παρακολουθήσετε ολόκληρη:

ΤΟ ARTinED

Σε διεθνές επίπεδο, διάφορα ερευνητικά ιδρύματα έχουν εδώ και χρόνια αρχίσει να μελετούν μεθόδους της ενσωμάτωσης των τεχνών στα μαθήματα γενικής παιδείας, διαπιστώνοντας ότι παράγει ευφυέστερους και ικανότερους μαθητές, μαθητές με δημιουργική και κριτική σκέψη που μπορούν να ανταποκριθούν στις προκλήσεις του μέλλοντος. Εχοντας προσωπική εμπειρία από αυτό που συμβαίνει στο Μουσικό Σχολείο Χανίων, το ότι δηλαδή έχει σχεδόν 100% επιτυχία εισαγωγής των μαθητών του σε ΑΕΙ και το ότι σ’αυτό το σχολείο δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου bullυing και αυτά αποδίδονται από όλους μας εκεί στις πολλές ώρες μουσικής παιδείας και στο ότι στα διαλείματα τα παιδιά ασχολούνται με τις πρόβες τους θα πρότεινα, όλα τα σχολεία της χώρας να γίνουν μουσικά. Φανταστείτε δηλαδή τί θα γινόταν αν, καθηγητές γενικής παιδείας και μουσικής δούλευαν μαζί στην τάξη σε κοινά αντικείμενα. Περι αυτού πρόκειται λοιπόν.

Πρόσφατα ολοκληρώθηκε το χρηματοδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Ενωση πρόγραμμα ψηφιακής επιμόρφωσης e-ARTinED, σαν ψηφιακή συνέχεια του ArtinEd, ενός προγράμματος που έτρεχε για αρκετά χρόνια με πολύ σημαντικά αποτελέσματα. Το πρόγραμμα απευθυνόταν σε εκπαιδευτικούς και είχε σαν σκοπό του την προσφορά εκπαιδευτικών εργαλείων και την ανάπτυξη ιδεών και μεθόδων για την ενσωμάτωση των τεχνών στο πρόγραμμα της σχολικής ύλης. Arts Integration. Το πρόγραμμα επισημαίνω για να μην υπάρχουν παρανοήσεις, δεν αφορά την ανάπτυξη των καλλιτεχνικών μαθημάτων μεμονωμένα εντός του σχολικού προγράμματος, αλλά όπως έκανε το πρόγραμμα Μελίνα, την ενσωμάτωσή τους. Με τη διαφορά ότι τώρα υπάρχει καλύτερη τεκμηρίωση και εργαλεία ώστε να γίνεται πιο μεθοδικά και πιο διευρυμένα απ ότι τη δεκαετία του 90.

Ο ακριβής ορισμός του Arts Integration όπως τον μετέφρασα είναι «η ενσωμάτωση των τεχνών είναι μια ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ στην ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ στην οποία οι σπουδαστές κατανοούν μέσα από μία μορφή τέχνης. Οι σπουδαστές συμμετέχουν σε μια ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ όπου μια μορφή τέχνης και μια άλλη θεματική περιοχή συναντώνται με κοινούς ΣΤΟΧΟΥΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ»

Παράλληλα το πρόγραμμα παρείχε εργαλεία και για την ενίσχυση της κοινωνικής ένταξης και της αγάπης της φύσης, την ενδυνάμωση, σε προσωπικό και επαγγελματικό επίπεδο, τη χρήση πολυμέσων, την εμπειρία της συνεργατικής μάθησης, της συνεργασίας μεταξύ εκπαιδευτικών και καλλιτεχνών και την κατάρτιση με ευρωπαϊκή διάσταση. Προφανώς το πρόγραμμα θα έχει επιτύχει απόλυτα όταν ευαισθητοποιηθούν οι εκπαιδευτικές αρχές των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων και να θεσμοθετήσουν ένα πλαίσιο συνεργασίας καλλιτεχνών και εκπαιδευτικών με στόχο να γίνει, επιτέλους, το σχολείο πιο ενδιαφέρον για τα παιδιά, τουλάχιστον σε χώρες όπως η δική μας που το εκπαιδευτικό σύστημα καταστέλλει αντί να αναπτύσσει τη δημιουργικότητα, ιδιαίτερα στο δημοτικό.

Συντονιστής του έργου ήταν ενα δημοτικό σχολείο μιας μικρής κοινότητας 250 περίπου κατοίκων στην Κεντρική Σουηδία το οποίο λειτουργεί σε στενή συνεργασία με Σχολή Χορού και παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στα εκπαιδευτικά δρώμενα της Σουηδίας θεωρούμενο σχολείο πρότυπο για την ενσωμάτωση των Τεχνών και ειδικότερα του χορού στην εκπαίδευση. Από ελληνικής πλευράς, εκτός από τη μεγαλύτερη συμμετοχή εκπαιδευτικών, βασικό ρόλο στο έργο έχει το Εργαστήριο Διανεμημένων Πληροφοριακών Συστημάτων και Εφαρμογών Πολυμέσων της Σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του Πολυτεχνείου Κρήτης που ανέπτυξε και υποστηρίζει την ψηφιακή πλατφόρμα μέσω της οποίας υλοποιήθηκε το πρόγραμμα, αλλά είχε και την ευθύνη ενός από τους 5 κύκλους σεμιναρίων: Των Τεχνών των Νέων Μέσων δηλαδή των μορφών τέχνης που παράγονται με τη βοήθεια ψηφιακών τεχνολογιών. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι και η ψηφιακή αφήγηση με το eShadow  μια σύγχρονη εκδοχή του παραδοσιακού Θεάτρου Σκιών που έχει αναπτύξει και προσφέρει δωρεάν στην εκπαιδευτική κοινότητα το εργαστήριο. Οι άλλοι κύκλοι (διάρκειας τριών εβδομάδων ο καθένας) περιλάμβαναν τα αντικείμενα της μουσικής, του χορού, των εικαστικών και της λογοτεχνίας, ενώ συμπληρωματικά στον κύκλο σεμιναρίων για τη μουσική έγινε από μένα ένα ακόμα σεμινάριο μίας εβδομάδας με θέμα “Εκπαιδευτική οργανοποιία”.

Οπως αναφέρει η υπεύθυνη του προγράμματος Teresa Dello Monaco συνοψίζοντας τα αποτελέσματα δεκάδων ερευνών:

“Η συμμετοχή των τεχνών αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά σκέφτονται και πώς αισθάνονται για τη μάθηση. Καθώς περισσότεροι εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν τα κίνητρα και τις επικοινωνιακές ικανότητες των τεχνών, αυξάνονται οι αναφορές για αυξημένη συγκέντρωση, περισσότερη συνεργασία, καλύτερη κατανόηση και μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση μεταξύ των μαθητών. Οι σπουδαστές γίνονται πιο ανθεκτικοί σε αποτυχίες όταν έχουν την ευκαιρία να μάθουν μέσα από μαθήματα έρευνας βασισμένα στην τέχνη που δίνουν έμφαση στον πειραματισμό και τη μάθηση από τα λάθη. Οι τέχνες εμπλέκουν τους μαθητές στη δημιουργική επίλυση προβλημάτων και στη χρήση νέων τεχνολογιών που τους προετοιμάζουν για έναν κόσμο που θα αλλάξει με αδιανόητο τρόπο. Η δημιουργική σκέψη είναι μια βασική ικανότητα που απαιτείται για τις κατηγορίες εργασίας που αναμένεται να αυξηθούν στο επόμενο μέλλον . Και οι τέχνες παρέχουν ακριβώς τα είδη των δεξιοτήτων σκέψης και εργασίας που απαιτούνται στο χώρο εργασίας της νέας χιλιετίας:

–Υψηλότερου επιπέδου σκέψη – Higher level thinking
-Φαντασία και δημιουργικότητα
-Συνετή ανάληψη κινδύνου και πειραματισμός
-Ομαδική εργασία, συνεργατική επίλυση προβλημάτων
-Τεχνολογικές ικανότητες
-Ευέλικτη σκέψη, εκτίμηση για την ποικιλομορφία
-Αυτοπειθαρχία, επιμονή και ανάληψη πρωτοβουλίας»

Αν νομίζετε ότι τα παιδιά μας διδάσκονται τέτοιες δεξιότητες σήμερα στα σχολεία, να μου το πείτε!

Πώς όμως οι τέχνες βοηθούν στη μάθηση;

Η μάθηση, λένε οι μελέτες, φαίνεται να στηρίζεται στην πλαστικότητα των συνάψεων ανάμεσα στους νευρώνες. Οι νευρώνες του εγκεφάλου μας επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω των συναπτικών συνδέσεων. Επικοινωνούν, στέλνοντας κατάλληλα μηνύματα μέσω νευροδιαβιβαστών για να απελευθερώσουν χημικές ουσίες, ορμόνες δηλαδή ικανές να αλλάξουν την διάθεση μας. Η ντοπαμίνη, η σεροτονίνη και η νορεπινεφρίνη είναι τρεις από τις γνωστότερες οργανικές ουσίες που λειτουργούν ως… συναισθηματικές πηγές. Τα πιο συχνά συναισθήματα που νιώθουμε, είναι αποτέλεσμα αυτών των τριών ουσιών. Αυτές οι συνάψεις αρχίζουν να δημιουργούνται ανάλογα με τις αισθητικές εισροές, που σημαίνει ότι το περιβάλλον ενός παιδιού μεταβάλλει τόσο τον αριθμό όσο και την πολυπλοκότητα τους.  Αυτό λοιπόν αποτελεί τη βασική λειτουργία της τέχνης στον εγκέφαλό μας, δηλαδή το να προκαλεί συναισθήματα βοηθώντας την ανάπτυξη συνάψεων. Από την άλλη η ανάπτυξη του εγκεφάλου εξαρτάται από την κίνηση και τη φυσκή δραστηριότητα. Έτσι, για παράδειγμα, το θέατρο και ο χορός επιτρέπουν στους μαθητές να μάθουν κιναισθητικά. Ο χορός μπορεί να αυξήσει τις νευρικές συνδέσεις, διότι ενοποιεί διάφορες λειτουργίες του εγκεφάλου σε μία: νοητική, μουσική, κιναισθητική, και συναισθηματική.

Σύμφωνα με μια έρευνα του Πανεπιστημίου της Φλόριντα, η μουσική εκπαίδευση ωφελεί τις διανοητικές και μαθησιακές ικανότητες. Η ερευνα έδειξε ότι στο 90% των παιδιών προσχολικής ηλικίας αναπτύχθηκε η γλωσσική τους ευφυία ύστερα από 20 μέρες μουσικής εκπαίδευσης. Η μουσική εκπαίδευση αναπτύσσει τις ικανότητες ανάγνωσης και γραφής και βελτιώνει την ικανότητα στη μητρική γλώσσα. Συντελλεί όμως και στην ανάπτυξη της συνεργασίας, της πειθαρχίας της διανοητικής εργασίας και της δημιουργικότητας. Ειναι ευεργετική για τη μνήμη, τη μαθηματική σκέψη και βοηθάει ιδιαίτερα τα παιδιά με διάσπαση προσοχής και μαθησιακές δυσκολίες.  Αυτό είναι ένα infographic για τη μουσικοθεραπεία, αλλά φανταστείτε αφού η μουσική μπορεί να θεραπεύσει, τί μπορεί να κάνει σε ένα παιδί που μαθαίνει.

Παραδείγματα Σχεδίων Μαθημάτων

Στο πρόγραμμα υποβλήθηκαν δεκάδες παραδείγματα Σχεδίων Μαθημάτων τα οποία εφαρμόστηκαν στην τάξη, όπως διδασκαλία γεωμετρικών σχημάτων και απομνημόνευση πλανητικού συστήματος με μουσική, διδασκαλία ξένης γλώσσας με μουσική, διαδικασία της φωτοσύνθεσης και η εποχή των παγετώνων με χορό, ιστορία με εικαστικές τέχνες, λογοτεχνία με ψηφιακές τέχνες, κι ακόμα γεωγραφία, φυσική και χημεία σε συνδυασμό με τέχνες. Με τη μουσική μπορείς να διδάξεις πιστεύω, σχεδόν τα πάντα γνωρίζοντας μόνο τα πολύ βασικά. Χορέψτε ένα βιβλίο, είναι πολύ εύκολο, αρκεί να διαλέξετε ένα βιβλίο, ένα παραμύθι ας πούμε, που μπορεί να δραματοποιηθεί με χορό. Χορέψτε τις 4 εποχές. Χορέψτε τη συμμετρία όπως εδώ.

Εμένα επειδή με προβλημάτιζε η δυσκολία που είχε η κόρη μου να κατανοήσει το ρολόι, έκανα ένα σχέδιο μαθήματος με χορογραφία, με θέμα το χρόνο και τις υποδιαιρέσεις του και το ρολόι.

Κάτι σημαντικό: ΔΕΝ χρειάζεται να είμαστε γνώστες μιας τέχνης για να την ενσωματώσουμε σε ένα σχέδιο μαθήματος, αρκεί να έχουμε όρεξη και μεράκι γι αυτό που κάνουμε και θα βρουμε το δρόμο για όμορφα αποτελέσματα.

Για διδακτορικούς φοιτητές υπάρχει στις ΗΠΑ το Dance your PhD ένας ετήσιος διαγωνισμός που προσκαλεί διδακτορικούς φοιτητές να παρουσιάσουν το διδακτορικό τους χορογραφώντας το. Κάθε χρόνο, δεκάδες νέοι επιστήμονες υποβάλλουν βίντεο με τους περίτεχνους χορούς τους με εκπληκτικά αποτελέσματα, όπως μπορεί να δει κανείς στο Youtube.

Δύσκολες για προσχολικής ηλικίας παιδιά και παιδιά του δημοτικού έννοιες μπορούν να γίνουν κατανοητές μέσα από το ρυθμό και το τραγούδι ή μέσα από τη δραματοποίηση τους με το χορό. Πίνακες μεγάλων ζωγράφων που εκφράζουν στιγμές ιστορικών περιόδων μπορούν να βοηθήσουν στην κατανόηση και εμβάθυνση του μαθήματος της ιστορίας. Για παράδειγμα εγώ θα πρότεινα κάποια μαθήματα της Ιστορίας ειδικά για την περίοδο της τουρκοκρατίας και της επανάστασης θα μπορούσαν να βασιστούν σε πίνακες ελλήνων ζωγράφων όπως αυτός του Γύζη που περιγράφει το παιδομάζωμα.

Ξέρουμε πόσο δυνατά συναισθήματα μπορεί να προκαλέσει η συζήτηση για την εικόνα στα παιδιά και κατά πόσο αυτά τα συναισθήματα μπορούν να τα βοηθήσουν να θυμούνται το μάθημα. Ισως κάποιοι δάσκαλοι να το εφαρμόζουν ήδη αυτό στην τάξη.

Εφαρμογές ψηφιακών τεχνολογιών όπως το Scratch και το e-Shadow που έχουν γίνει αποκλειστικά για εκπαιδευτικές χρήσεις, μπορούν να μετατρέψουν τα μαθήματα της γλώσσας και της ιστορίας σε πόλο μεγάλου ενδιαφέροντος για τα παιδιά του δημοτικού. Εγώ πρότεινα το Scratch και το makey makey για τη διδασκαλία της γεωγραφίας, σε συνδυασμό με τη μουσική του κόσμου και την οργανοποιία. Και το χρησιμοποιώ στο δικό μου εργαστήρι. Η Γεωγραφία είναι ένα σημαντικό μάθημα που έχει υποβαθμιστεί πάρα πολύ και τα βιβλία είναι άθλια και δυσνόητα. Κατά τη γνώμη μου θάπρεπε να διδάσκεται με παιγνιώδη τρόπο.

Η “Εκπαιδευτική Οργανοποιία”

Στα πλαίσια του σεμιναρίου για τη μουσική παρουσιάστηκε απο μένα για πρώτη φορά η “Εκπαιδευτική Οργανοποιία”. Η εκπαιδευτική οργανοποιία μπορεί να συνδυάσει κάποιες από τις κλασσικές μορφές τέχνης (μουσική, εικαστικά, χορός, αρχιτεκτονική) σε μια παιδαγωγική μέθοδο όπου τα παιδιά διευρύνουν την αντίληψή τους και τις ικανότητές τους κατασκευάζοντας τα δικά τους μουσικά όργανα ενώ παράλληλα εμπλέκονται είτε ξεχωριστά είτε σε συνδυασμό με μαθήματα όπως η ιστορία, η γεωγραφία, η φυσική και τα μαθηματικά.

Η οργανοποιία είναι μια παραδοσιακή τέχνη που διδάσκεται, τουλάχιστον στον Ελλαδικό χώρο, από την εποχή του Βυζαντίου με τον παραδοσιακό τρόπο, δηλαδή από τεχνίτη σε μαθητή. Οργανοποιία διδάσκει στo παιδαγωγκό του Παν/μιου Αθηνών ο Νικόλας Τσαφταρίδης που αποτελεί μεγάλη πηγή για μένα.

Το 1920, η Satis Narona Coleman στο βιβλίο της «Δημιουργική Μουσική για παιδιά» τεκμηριώνει την παιδαγωγική αξία της οργανοποιίας για παιδιά. Η Coleman προτείνει ένα μουσικο-παιδαγωγικό σύστημα που συνδυάζει την κατασκευή μουσικών οργάνων με απλά φυσικά ή ανακυκλώσιμα υλικά με τη μουσική το χορό και το λόγο (ποίηση, τραγούδι). Τα ίδια στοιχεία δηλαδή που χρησιμοποιούν οι πιο γνωστές μουσικοπαιδαγωγικές μεθόδοι των Dalcroze, Kodaly και Orff.

Οι δημιουργικές δραστηριότητες που προτείνει η Coleman εφαρμόζονται σήμερα σε διάφορα παιδαγωγικά συστήματα στη δύση. Πώς όμως μπορούν να συνδυαστούν μέσω της ενσωμάτωσής τους στα μαθήματα ;

Η εμπειρία η δική μου αλλά και η έρευνα που έχει γίνει κυρίως από έλληνες δασκάλους και καθηγητές της μουσικοπαιδαγωγικής (Τσαφταρίδης, Σαρρής, Καμπύλης Π. – Σπετσιώτης, Καλυβιώτης κ.α.) έδειξε πως η κατασκευή μουσικών οργάνων προσφέρει στο παιδί εξαιρετικές εμπειρίες και διαθεματικές γνώσεις, συνδυάζοντας εκτός από τη μουσική και άλλες τέχνες:

• Το παιδί δημιουργεί μέσα από τη χειρωνακτική εργασία ένα έργο που παράγει τέχνη και έχει την προσωπική του σφραγίδα. Παράλληλα αναπτύσσεται η αισθητική του και εμπλέκεται με τις εικαστικές τέχνες, λόγω του τελικού διακοσμητικού ρόλου των οργάνων (Σαρρής 2010)
• Στη διαδικασία της κατασκευής, εμπλέκεται πρακτικά με την εκμάθηση της φυσικής, αφού ανακαλύπτει τις ιδιότητες των υλικών, τους όγκους, το βάρος και την υφή, αλλά και πως παράγεται ο ήχος σε κάθε περιπτωση ταλάντωσης (χορδές, μεμβράνες, ηχεία κπ)
• Εμπλέκεται με την εκμάθηση των μαθηματικών και της γεωμετρίας όταν καλείται να χαράξει σχήματα και να μετρήσει αποστάσεις για την τοποθέτηση τάστων σε ένα έγχορδο ή το άνοιγμα τρυπών σε ένα πνευστό.
• Εμπλέκεται με τη γεωγραφία και μυείται στην κοινωνική ανθρωπολογία όταν καλείται να μελετήσει, να αντιγράψει και να παίξει μουσικά όργανα από διάφορες χώρες και ηπείρους. Ταυτόχρονα αποκτά και πολυπολιτισμική συνείδηση καθώς μαθαίνει για τις μουσικές παραδόσεις άλλων λαών και μπορεί να τις συγκρίνει με τη δική του.
• Αναπτύσσει τη λογική και την ικανότητά του να προγραμματίζει, καθώς μαθαίνει να σχεδιάζει εξ αρχής ένα τελικό προιόν που απαιτεί μια σειρά ενεργειών για να γίνει.
• Αναπτύσσει την εφευρετικότητά του κάθε στιγμή που πρέπει να λύσει κατασκευαστικά προβλήματα που του προκύπτουν.
• Οξύνει τη φαντασία του καθώς συχνά προκύπτουν νέες ιδέες για τη διαμόρφωση του τελικού προϊόντος. Μου έχουν τύχει περιπτώσεις παιδιά να ανακαλύπτουν ένα καινούργιο ηχητικό αντικείμενο.
• Οξύνει την παρατηρητικότητα, καθώς το παιδί καλείται συχνά να αντιγράψει ένα μουσικό όργανο που βλέπει.
• Το παιδί μαθαίνει τη χρήση εργαλείων και αποκτά κατασκευαστικές δεξιότητες, ανάλογα με την ηλικία του (όπως δέσιμο κόμπων, τύλιγμα σπάγγου, πλέξιμο λαστίχων, χρήση ξυλοκόλλας, κόψιμο σε σκληρά υλικά όπως χαρτονι, καλάμι και κόντρα πλακέ κλπ.). Πρέπει να θεωρείται δεδομένη η ανάπτυξη της αδρής κινητικότητας σε παιδιά προσχολικής ηλικίας.
• Πιστεύω, ότι η εκπαιδευτική οργανοποιία μπορεί να βοηθήσει ιδιαίτερα στην ειδική αγωγή, πάντα σε συνδυασμό με τη μουσικοκινητική αγωγή.

Εκτός από τις διαθεματικές εφαρμογές της με μαθήματα γενικής παιδείας η εκπαιδευτική οργανοποιία μπορεί να αποτελέσει βασικό αντικείμενο στην Περιβαλλοντική εκπαίδευση.

Πειραματική εφαρμογή της Εκπαιδευτικής Οργανοποιίας έχει γίνει στα πλαίσια προγράμματος δημιουργικής απασχόλησης με θέμα την ιστορία της Κρήτης και τον Ερωτόκριτο στα Χανιά, υπό την επίβλεψη της παιδαγωγού Μαρίας Αρχοντάκη. Το μάθημα που ήταν σε μορφή βιωματικού εργαστηρίου, αφορούσε τη σύνδεση της ιστορίας της μουσικής με την ιστορία του πολιτισμού στον ελλαδικό χώρο και ιδιαίτερα στην Κρήτη, από την προϊστορική εποχή έως τη μινωική περίοδο. Το παρακολούθησαν παιδιά της Γ’, Δ’ και Ε’ δημοτικού. Γνωστικό αντικείμενο του μαθήματος ήταν η γέννηση του πολιτισμού και η ανακάλυψη της μουσικής μέσα από την ανακάλυψη των ήχων του σώματος και των πρώτων μουσικών οργάνων. Στόχος ήταν να αποκτήσουν τα παιδιά βασικές γνώσεις για την ιστορία της μουσικής, να «επανεφεύρουν» τα πρώτα μουσικά όργανα ανακαλύπτοντας τρόπους να παράγουν ήχο, με τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης των περιόδων εκείνων (από την παλαιολιθική έως την εποχή του χαλκού). Ταυτόχρονα τα παιδιά διδάχτηκαν οργανοποιία, κατασκεύασαν δηλαδή ενδεικτικά όργανα της εποχής εκείνης (κρουστά, πνευστά και έγχορδα) και αυτοσχεδίασαν παίζοντάς τα. Εμαθαν ακόμα πώς να παράγουν ρυθμό με ηχηρές κινήσεις, πώς να αυτοσχεδιάζουν τραγουδώντας τις υποτιθέμενες εμπειρίες τους της καθημερινής ζωής . Ανάμεσα στις δραστηριότητες του μαθήματος οι οποίες περιλάμβαναν εκτός από την οργανοποιία και ακρόαση μουσικής, παιχνίδια εμψύχωσης, μίμησης και χορού, γινόταν αφήγηση ιστοριών και διαλογική συζήτηση με τα παιδιά.

Παράδειγμα Σείστρου

Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό του Σείστρου, όπου με αφορμή την κατασκευή του μουσικού οργάνου, μιλήσαμε για την εποχή του χαλκού. Το σείστρο των Αρχανών είναι το αρχαιότερο μουσικο όργανο που έχει βρεθεί στην Ευρώπη. Εγινε αναφορά στα ευρήματα ανασκαφών στην ανατολική Κρήτη όπου βρέθηκαν αυτές οι πήλινες αναπαραστάσεις τελετουργικών χορών και αντιπαραβολή με τους σημερινούς κρητικούς χορούς. Παίξαμε στο μπεντίρ ένα πεντοζάλη και τα παιδιά συνόδευσαν χορεύοντας με μεταλλικά κύμβαλα, γιατί μιλήσαμε και για το μύθο του Δία και των Κουρητών που έπαιζαν κρόταλα και κύμβαλα στο Ιδαίον Αντρον, όλα αυτά τα συνδυάσαμε με την εποχή του χαλκού και το γιατί ονομάστηκε έτσι, επίσης τα παιδιά έπαιξαν τα σείστρα τους συνοδεύοντας μια ηχογράφηση που υποθέτουμε ότι αναπαράγει ένα από τα πρώτα “καταγεγραμμένα” μουσικά κομμάτια στη δύση του Μεσομήδη του κρητός.

Οποιος θέλει, μπορεί να παρακολουθήσει τη σελίδα μου στο facebook μέσω της οποίας θα ανακοινωθεί σύντομα η διοργάνωση βιωματικών σεμιναρίων – εργαστηρίων για εκπαιδευτικούς και γονείς, με στόχο την προώθηση της ιδέας της εκπαιδευτικής οργανοποιίας στους μεν και προτάσεων για να περνάνε περισσότερο δημιουργικό χρόνο με τα παιδιά τους οι δε, κάτι που είναι απόλυτα απαραίτητο για τη ισσοροπημένη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών.

*Το παραπάνω άρθρο είναι μετασκευή της ομιλίας μου στην πρόσφατη παρουσίαση που έκανα στο Οξω Νου στα Χανιά με το ίδιο θέμα.

 

Το Εργαστήρι Οργανοποιίας για παιδιά στην Ημέρα Επιστημών του Πολυτεχνείου Κρήτης

Στην Ημέρα Επιστημών για παιδιά του Πολυτεχνείου Κρήτης στις 10 Νοεμβρίου συμμετείχα κι εγώ με το εργαστήρι οργανοποιίας μου, καθώς το Πολυτεχνείο μου έκανε την τιμή να  «αξιοποιήσει» την πρόταση που έκανα μέσα από το έργο e-ArtinEd (Ενσωμάτωση των Τεχνών στην Εκπαίδευση) για την Εκπαιδευτική Οργανοποιία.

Ετσι ένιωσα για μια μέρα «επιστήμονας» αφού συγχρωτίστηκα με τους καθηγητές και τους φοιτητές του Πολυτεχνείου και ενσωματώθηκα -έστω και για λίγο- στην παρουσίαση της εκπληκτικής δουλειάς που κάνουν εκεί. Η Ημέρα Επιστημών έχει καθιερωθεί από το Πολυτεχνείο ως μια έκθεση που απευθύνεται σε παιδιά του Δημοτικού και δείχνει μερικές από τις πιο εντυπωσιακές και ελκυστικές όψεις του ερευνητικού έργου των Σχολών του Ιδρύματος.

Η συμμετοχή μου ήταν αποτέλεσμα της συνεργασίας που είχα φέτος με το Εργαστήριο Διανεμημένων Πληροφοριακών Συστημάτων και Εφαρμογών Πολυμέσων (TUC/MUSIC) στα πλαίσια του έργου για την ενσωμάτωση των τεχνών στην εκπαίδευση που ήταν συγχρηματοδοτούμενο από το Erasmus, όπου ξεκίνησα σαν εκπαιδευόμενος και κατέληξα εκπαιδευτής, αφού κρίθηκε πώς η πρότασή μου για την Εκπαιδευτική Οργανοποιία μπορούσε να συνδεθεί με το μάθημα που αφορούσε την ενσωμάτωση της μουσικής στην καθημερινή διδασκαλία της γενικής ύλης του δημοτικού σχολείου. Ομως η συμμετοχή μου αυτή είχε και μιαν άλλη διάσταση, αυτή του πως ένας ιδιώτης μπορεί να αξιοποιήσει την πλατφόρμα e-learning που έστησε και λειτουργεί το εν λόγω Εργαστήριο μέσω της οποίας αναπτύχθηκε όλο το πρόγραμμα του e-ArtinEd.

Το περίπτερό μας στην Ημέρα Επιστημών είχε δύο λειτουργίες – αντικείμενα να παρουσιάσει. Το ένα ήταν η κατασκευή πνευστών τύπου όμποε ή ζουρνά με διπλό γλωσσίδι, χρησιμοποιώντας μόνο πλαστικά καλαμάκια και το άλλο, ήταν ένας Μουσικός Τοίχος για τη Φυσική.

Τα παιδιά που μας επισκέφθηκαν  έμαθαν πώς φτιάχνεται αυτό το παμπάλαιο παιδικό ηχητικό παιχνίδι που οι παλιοί το έφτιαχναν με μίσχους από στάχια, παράλληλα όμως, όσο μπορούσαμε τους εξηγούσαμε πώς παράγεται ο ήχος από τα παλλόμενα γλωσσίδια, πώς με τον ίδιο τρόπο παράγεται η φωνή μας και πώς, αυξομειώνοντας το μήκος του σωλήνα αλλάζει η τονικότητα και γι αυτό κάνουμε τις τρύπες. Ολ’ αυτά βέβαια τα κάναμε παίζοντας και διασκεδάζοντας με τους αστείους ήχους που βγάζουν τα καλαμάκια!

Ο Μουσικός Τοίχος για τη Φυσική (ανακατασκευή αυτού που είχα παρουσιάσει στην έκθεση Trash Art το καλοκαίρι) κατασκευάστηκε με το σκεπτικό τα παιδιά να πρέπει να ανακαλύψουν με πόσους τρόπους μπορούν να παράγουν ήχο τα αντικείμενα που είχα προσαρμόσει σε μια παλέτα. Κι αν για τα μικρότερα παιδιά αυτή η δραστηριότητα είναι ωφέλιμη και εκτονωτική με πολλούς τρόπους (εξερεύνηση ήχων, υλικών, υφών κλπ) θα μπορούσε ένας δάσκαλος να μετατρέψει αυτή την εξερεύνηση για μεγαλύτερα παιδιά σε μάθημα φυσικής εξηγώντας τους έννοιες όπως η τριβή, η βαρύτητα, η μηχανική κ.α. καθώς φρόντισα να υπάρχουν στον Τοίχο αντικείμενα με απλούς μηχανισμούς!

Δυο μπουκάλια νερού (κουρδισμένα!) μια ρόδα ποδηλάτου «αέναο rain stick», ένα γυαλόχαρτο που το τρίβεις με σφουγγαράκι, μια πιατοθήκη, κουδούνι ποδηλάτου, φόρμα για κέικ, ταψί, κουτί παπουτσιών, κρεμαστοί σωλήνες, και 4 ακόμα μηχανισμοί με κίνηση που προκαλεί την παραγωγή ήχου, αποτελούν το Μουσικό Τοίχο για τη Φυσική.

Κι αυτά είναι δύο μόνο παραδείγματα ενσωμάτωσης της οργανοποιίας στην εκπαιδευτική διαδικασία και θα μπορούσαμε να τα εξηγούμε όλα αυτά στα παιδιά, τους γονείς τους και σε κάθε άλλο ενδιαφερόμενο αν μας το επέτρεπε ο χρόνος που ήταν λίγος ενώ οι επισκέπτες ήταν πολλοί. Χιλιάδες παιδιά και γονείς πέρασαν από τα περίπτερα της Ημέρας Επιστημών κι αν δεν ήταν οι φοιτητές που βοήθησαν εθελοντικά και στο δικό μου το περίπτερο -όπως βοήθησαν και παντού- αυτή η παρουσίαση δε θα ήταν εφικτή.

Τέσσερα καταπληκτικά παιδιά ήταν οι εθελοντές μου, που με το χαμόγελο και τη θετική τους ενέργεια άντεξαν 6 ολόκληρες ώρες φτιάχνοντας καλαμάκια για χιλιάδες πιτσιρίκια!

Ενα είναι σίγουρο: τα παιδιά έφευγαν τρισευτυχισμένα από το περίπτερό μας, αφού είχαν δοκιμάσει όλους τους ήχους του μουσικού  τοίχου (μερικά παιδιά δεν ξεκολλούσαν με τίποτα) κι οι χώροι του κτιρίου που μας φιλοξένησε γέμισαν από τους αστείους ήχους των «ζουρνάδων» μας!

Ζουρλαμάρα μεγάλη!

 

Εργαστήριο οργανοποιίας για εκπαιδευτικούς σε σεμινάριο του ΚΠΕ Βάμου

Εργαστήριο κατασκευής μουσικών οργάνων με ανακυκλώσιμα υλικά στήθηκε στα πλαίσια του Σεμιναρίου του Περιφερειακού Δικτύου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης για την Ανακύκλωση που διοργάνωσε το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Βάμου στις 26-27 του Γενάρη. Το εργαστήριο παρακολούθησαν εκπαιδευτικοί της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης απ’ όλη την Κρήτη, που συμμετέχουν ή θέλουν να συμμετάσχουν σε προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.

Πιό συγκεκριμένα, το Σεμινάριο – Συνάντηση του Περιφερειακού Δικτύου ΠΕ «Αλλάξτε συμπεριφορές… ΑνακυκλωS.O.S.τε!» υλοποιήθηκε στο πλαίσιο της Πράξης «ΚΕΝΤΡΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ (ΚΠΕ)-ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ» μέσω του  Επιχειρησιακού Προγράμματος  «ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ, ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ»  με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης και σε συνεργασία με την Περιφερειακή Ενότητα Χανίων και τους Υπεύθυνους Σχολικών Δραστηριοτήτων των Διευθύνσεων ΠΕ και ΔΕ της Περιφερειακής Διεύθυνσης Εκπαίδευσης Κρήτης. Σκοπός του Σεμιναρίου ήταν η ενίσχυση των δράσεων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στα σχολεία. Στόχος είναι η ανταλλαγή εμπειριών, ιδεών και γνώσεων μεταξύ των εκπαιδευτικών που συμμετέχουν, η παροχή γνώσεων και τεχνικών ευαισθητοποίησης μαθητών, εκπαιδευτικών και της τοπικής κοινωνίας για τη μείωση των απορριμμάτων, την επαναχρησιμοποίηση υλικών, την κομποστοποίηση και την ανακύκλωση. Στο Σεμινάριο αυτό συμμετέχουν εκπαιδευτικοί του Δικτύου αλλά και εκπαιδευτικοί που ενδιαφέρονται να υλοποιήσουν σχετικό πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και να συμμετάσχουν στο Δίκτυο.

Εκτός από το δικό μου Εργαστήριο, έγιναν ακόμα:

Εργαστήριο Θεατρικού Παιχνιδιού από το ΚΠΕ Ιεράπετρας, Εργαστήριο Ανακύκλωσης Χαρτιού από το ΚΠΕ Αρχανών και Εργαστήρι – Οικοθέατρο Σκιών με ανακυκλωμένα υλικά με το Νίκο Μπλαζάκη, Καραγκιοζοπαίκτη-μουσικό (βλέπε φωτογραφίες πιο κάτω).

Βιωματικό εργαστήρι για την ιστορία της μουσικής – ένα πρωτότυπο μουσικό μάθημα στη Θεατροχώρα

Το σλάιντ απαιτεί την χρήση JavaScript.

Η ανακάλυψη της μουσικής και η εξέλιξή της από την παλαιολιθική εποχή ως την εποχή του Μινωικού πολιτισμού ήταν το θέμα ενός πρωτότυπου μουσικού μαθήματος που πραγματοποιήθηκε στη Θεατροχώρα. Το μάθημα έγινε από το Γιώργο Γυπάκη στα πλαίσια του προγράμματος “Θέατρο και Τέχνες με ψηφιακές τεχνολογίες” που υλοποιεί η Θεατροχώρα σε συνεργασία με το Πολυτεχνείο Κρήτης.

Το μάθημα που ήταν σε μορφή βιωματικού εργαστηρίου, αφορούσε τη σύνδεση της ιστορίας της μουσικής με την ιστορία του πολιτισμού στον ελλαδικό χώρο και ιδιαίτερα στην Κρήτη, από την προϊστορική εποχή έως τη μινωική περίοδο. Το παρακολούθησαν παιδιά της Γ’, Δ’ και Ε’ δημοτικού. Γνωστικό αντικείμενο του μαθήματος ήταν η γέννηση του πολιτισμού και η ανακάλυψη της μουσικής μέσα από την ανακάλυψη των ήχων του σώματος και των πρώτων μουσικών οργάνων. Στόχος ήταν να αποκτήσουν τα παιδιά βασικές γνώσεις για την ιστορία της μουσικής, να «επανεφεύρουν» τα πρώτα μουσικά όργανα ανακαλύπτοντας τρόπους να παράγουν ήχο, με τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης των περιόδων εκείνων (από την παλαιολιθική έως την εποχή του χαλκού). Ταυτόχρονα τα παιδιά διδάχτηκαν οργανοποιία, κατασκεύασαν δηλαδή ενδεικτικά όργανα της εποχής εκείνης (κρουστά, πνευστά και έγχορδα) και αυτοσχεδίασαν παίζοντάς τα. Εμαθαν ακόμα πώς να παράγουν ρυθμό με ηχηρές κινήσεις, πώς να αυτοσχεδιάζουν τραγουδώντας τις υποτιθέμενες εμπειρίες τους της καθημερινής ζωής . Ανάμεσα στις δραστηριότητες του μαθήματος οι οποίες περιλάμβαναν εκτός από την οργανοποιία και ακρόαση μουσικής, παιχνίδια εμψύχωσης, μίμησης και χορού, γινόταν αφήγηση ιστοριών και διαλογική συζήτηση με τα παιδιά.

Το μάθημα οργανώθηκε με το σκεπτικό της εφαρμογής της μουσικοπαιδαγωγικής μεθόδου Coleman, που αναπτύσει τη βιωματική σχέση των παιδιών με τα μουσικά όργανα και τη μουσική τέχνη (βλέπε εδώ) με παράλληλη αξιοποίηση των σύγχρονων μουσικοπαιδαγωγικών εργαλείων, όπως αναπτύσσονται στο αναλυτικό πρόγραμμα του δημόσιου σχολείου.

 

 

Η ΟΡΓΑΝΟΠΟΙΙΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ COLEMAN ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

---

Του Γιώργου Γυπάκη

Από το 1922 που εκδόθηκε το βιβλίο της αμερικανίδας μουσικοπαιδαγωγού Satis Narona Coleman «Δημιουργική Μουσική για παιδιά» η οργανοποιία με απλά υλικά είναι μια τεκμηριωμένη, αποδεκτή μέθοδος  για το ξεκίνημα της μουσικής εκπαίδευσης των μικρών παιδιών – αυτό που σήμερα ονομάζουμε μουσική προπαιδεία.

Η Coleman ανέπτυξε ένα δικό της σύστημα, παράλληλα με τον Kodaly  και λίγα χρόνια πριν τον Orff , βάζοντας ένα από τα θεμέλια της σύγχρονης μουσικής παιδαγωγικής. Οι δημιουργικές δραστηριότητες που προτείνει η Coleman εφαρμόζονται σήμερα καθολικά .

Η Coleman βασίζει τη θεωρία της για τη μουσική εκπαίδευση στις απαρχές της ανακάλυψης της μουσικής από τον προϊστορικό άνθρωπο. Εκτιμά βαθειά τη συνεισφορά στη μουσική των «πρωτόγονων κοινωνιών» όπως των αυστραλών ιθαγενών αλλά και της αφρικανικής παράδοσης των μαύρων του αμερικάνικου νότου. Αξιοποιεί την πρωτόγονη φύση των παιδιών και τα βοηθάει να ανακαλύψουν μόνα τους τον ήχο, μέσα από τα αντικείμενα που τον παράγουν. Τα προτρέπει να εξερευνήσουν τις ιδιότητες των υλικών και να επανεφεύρουν τα πρώτα μουσικά όργανα, σε ένα βιωματικό εργαστήρι της μουσικής που ξεκινάει από την πρωταρχική έκφραση για να καταλήξει στη γνώση του μουσικού οργάνου και της μουσικής σημειογραφίας.

Στην πορεία αυτή, τα παιδιά πρώτα μαθαίνουν να φτιάχνουν και να παίζουν αυτοσχέδια όργανα από όλες τις κατηγορίες μουσικών οργάνων, ώστε να είναι σε θέση αργότερα να επιλέξουν το κανονικό όργανο στο οποίο θα αφιερωθούν. Μαθαίνουν  να αυτοσχεδιάζουν, μέσα από το τραγούδι και το χορό, ακριβώς όπως γίνεται στους πρωτόγονους πολιτισμούς, μαθαίνουν ακόμα και να συνθέτουν τα δικά τους τραγούδια στα δικά τους όργανα. Τέλος μαθαίνουν να ερμηνεύουν ομαδικά μουσική σε κοινό.  «Ο πρωτόγονος άνθρωπος, λέει η Coleman, έφτιαχνε τα δικά του όργανα, έτσι θα κάνουμε κι εμείς τα δικά μας! Πόσο αρέσει στα παιδιά η κατασκευή τους! Και φυσικά, κάθε παιδί θέλει να παίξει στο όργανο που έφτιαξε!» Και πιο κάτω: «Ξεκινώντας από τα κρουστά, τα παιδιά μου θα είναι οι μικροί άγριοι που δε θα ξέρουν τίποτε από μουσική, θα χορεύουν πρωτόγονους χορούς και θα χτυπούν πάνω σε ακατέργαστα τύμπανα και θα κουνάνε ακατέργαστα κρόταλα μέχρι να ανακαλύψουν έναν τρόπο να βγάλουν τόνο. Το τραγούδι, επίσης, θα το ακολουθήσουμε από το απλούστερο ξεκίνημά του μέσα από την πορεία της εξέλιξής του και θα συσχετίσουμε το τραγούδι μας με το όργανο». Η Coleman θεωρεί ότι η μουσική είναι άρρηκτα δεμένη με λόγο και την κίνηση γι αυτό και η μέθοδός της περιλαμβάνει τη διδασκαλία μουσικής μέσω του τραγουδιού και του χορού σε ξεχωριστά κεφάλαια.

Σύμφωνα με την ίδια, αν ένα παιδί βιώσει την τέχνη της μουσικής από τα πρωτόγονά ξεκινήματα, κατασκευάσει τα δικά του όργανα και παίξει σ αυτά και ανακαλύψει μόνο του κάθε στάδιο στην ανάπτυξη των μουσικών οργάνων, μπορεί να αποκτήσει μουσικότητα. Ο τελικός στόχος είναι «να κάνουμε προσβάσιμη ολόκληρη την ιστορία της μουσικής σε ένα παιδί και να μπορεί να τη βιώσει και να την επεξεργαστεί , να βρει πώς θα φτιάξει και πώς θα χρησιμοποιήσει όλα εκείνα τα όργανα και να οργανώσουμε μια πορεία κατάλληλη για τα παιδικά χέρια και μυαλά που θα προσφέρει μια πραγματική εμπειρία ανάπτυξης της μουσικής τέχνης με τρόπο που θα αφυπνίζει και θα καθορίζει τις μουσικές του δυνάμεις και την καλαισθησία.»

Συνοψίζοντας η Coleman αναφέρει ότι η μέθοδός της «Δημιουργική Μουσική» μπορεί να συνεισφέρει στην εκπαίδευση και ανάπτυξη του παιδιού συμβάλλοντας στους ιδιαίτερους τομείς:

• της δημιουργικής του δύναμης
• της δύναμης να σκέφτεται για τον εαυτό του
• των γενικών του γνώσεων
• της ολόπλευρης συμμετοχής της συναισθηματικής του δύναμη
• της εκτίμησης της ομορφιάς και
• της κοινωνικοποίησης του

και γι αυτούς τους λόγους υπηρετεί τους σκοπούς της Εκπαίδευσης (Τσαφταρίδης 2013)

Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΟΡΓΑΝΟΠΟΙΙΑΣ

Αν  και η μέθοδος αυτή περιλαμβάνει την ουσία και τα ίδια συστατικά της στοιχειοδομικής μουσικής του συστήματος Ορφ και άλλων συστημάτων που αναπτύχθηκαν  αργότερα, η μεγαλύτερη διαφορά βρίσκεται στην έμφαση που δίνει στην παιδαγωγική αξία της οργανοποιίας. Ας σημειωθεί παρ’ όλα αυτά πως και στο Ινστιτούτο Orff στην Αυστρία η Οργανοποιία είναι ένα βασικό μάθημα.  Η εμπειρία έδειξε πως η κατασκευή μουσικών οργάνων προσφέρει στο παιδί εξαιρετικές εμπειρίες και διαθεματικές γνώσεις, που ελάχιστες τέχνες θα μπορούσαν να αναπληρώσουν:

• Το παιδί δημιουργεί μέσα από τη χειρωνακτική εργασία ένα έργο που παράγει τέχνη και έχει την προσωπική του σφραγίδα. Παράλληλα αναπτύσσεται η αισθητική και οι εικαστικές τέχνες, λόγω του τελικού διακοσμητικού ρόλου των οργάνων (Σαρρής 2010)
• Στη διαδικασία αυτή, εμπλέκεται πρακτικά με την εκμάθηση της φυσικής, αφού ανακαλύπτει τις ιδιότητες των υλικών, τους όγκους, το βάρος και την υφή, αλλά και πως παράγεται ο ήχος σε κάθε περιπτωση ταλάντωσης (χορδές, μεμβράνες, ηχεία κπ)
• Εμπλέκεται με την εκμάθηση των μαθηματικών και της γεωμετρίας όταν καλείται να χαράξει σχήματα και να μετρήσει αποστάσεις για την τοποθέτηση τάστων σε ένα έγχορδο ή το άνοιγμα τρυπών σε ένα πνευστό.
• Εμπλέκεται με τη γεωγραφία, όταν καλείται να αντιγράψει και να παίξει μουσικά όργανα από διάφορες χώρες και ηπείρους. Ταυτόχρονα αποκτά και πολυπολιτισμική συνείδηση καθώς μαθαίνει για τις μουσικές παραδόσεις άλλων λαών.
• Αναπτύσσει τη λογική και την ικανότητά του να προγραμματίζει, καθώς μαθαίνει να σχεδιάζει εξ αρχής ένα τελικό προιόν που απαιτεί μια σειρά ενεργειών για να γίνει.
• Αναπτύσσει την εφευρετικότητά του κάθε στιγμή που πρέπει να λύσει κατασκευαστικά προβλήματα που του προκύπτουν.
• Οξύνει τη φαντασία του καθώς συχνά προκύπτουν νέες ιδέες για τη διαμόρφωση του τελικού προϊόντος. Μου έχουν τύχει περιπτώσεις παιδιά να ανακαλύπτουν ένα καινούργιο ηχητικό αντικείμενο.
• Οξύνει την παρατηρητικότητα, καθώς το παιδί καλείται συχνά να αντιγράψει ένα μουσικό όργανο που βλέπει.
• Το παιδί μαθαίνει τη χρήση εργαλείων και αποκτά κατασκευαστικές δεξιότητες, ανάλογα με την ηλικία του (όπως δέσιμο κόμπων, τύλιγμα σπάγγου, πλέξιμο λαστίχων, χρήση ξυλοκόλλας, κόψιμο σε σκληρά υλικά όπως χαρτονι, καλάμι  και κόντρα πλακέ κλπ.)

Πρέπει να σημειωθεί ότι η παιδική οργανοποιία υπάρχει και στη λαϊκή μας παράδοση. Ο μεγάλος μας μουσικολόγος Φ. Ανωγειανάκης αναφέρει πολλές τέτοιες κατασκευές από παιδιά για παιδιά, είτε για εκπαιδευτικούς λόγους (στην Κρήτη έφτιαχναν την αρτικόλυρα μέχρι να αποκτήσουν την αληθινή λύρα) είτε ως παιχνίδι – ηχητικό αντικείμενο (όπως η στράκα, η νουνούρα κ.α.). Η παραδοσιακή διδασκαλία, κοινώς «μαθητεία» της οργανοποιίας εξάλλου έχει μελετηθεί από το Νικόλα Τσαφταρίδη, ως ένα άγνωστο αλλά σημαντικό κομμάτι με ιστορική συνέχεια από το Βυζάντιο ως τις μέρες μας.

Κατά τον Νικόλα Τσαφταρίδη,  πρωτεργάτη της παιδαγωγικής εφαρμογής της οργανοποιίας στη χώρα μας, «το μουσικό όργανο που γίνεται από τα ίδια τα παιδιά ή με τη συμμετοχής τους αποτελεί ένα επιπλέον κίνητρο για να μάθουν να το χρησιμοποιούν. Αυξάνεται έτσι η δεκτικότητά τους και έχουν πιο δημιουργική και ουσιαστική συμμετοχή στο μάθημα της μουσικής. Γι αυτό το λόγο η κατασκευή δεν πρέπει να είναι μόνο ο σκοπός ή το τελικό προϊον αλλά και το μέσο για την παιδαγωγική προσέγγιση της μουσική. Μέρος της προετοιμασίας του μαθήματος της κατασκευής, συνεχίζει ο Τσαφταρίδης, πρέπει να αποτελεί και η εύρεση κάποιων κομματιών κατάλληλων, για να χρησιμοποιηθούν άμεσα τα συγκεκριμένα όργανα. Κάποιο ρυθμικό παιχνίδι ή κάποιο τραγούδι που θα συνοδεύεται από τα όργανα αυτά και θα ενισχύσει το ενδιαφέρον των παιδιών για τη μουσική. Ετσι θα τους δοθεί η δυνατότητα να γνωρίσουν όχι μόνο τον ήχο μέσω του οργάνου αλλά και το πώς χρησιμοποιείται, δηλαδή τη μουσική».

Η ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΤΙΤΟΥΡΑΣ

Εχει ενδιαφέρον το ότι η αφετηρία όλων των προβληματισμών που οδήγησαν την Coleman σ’ αυτές τις διαπιστώσεις είναι η τραυματική της πρώτη επαφή με τη μουσική μέσω του πιάνου, η απογοήτευση από τη στέρηση της χαράς του αυτοσχεδιασμού, η επίπονη, άχαρη και βαρετή διαδικασία στην οποία υπεβλήθη για να μάθει να διαβάζει «τα μαύρα σημαδάκια στις γραμμές». Πρόκειται για μια εμπειρία για την οποία ακούω πολύ συχνά να μιλάνε σήμερα άνθρωποι που έχοντας αποφοιτήσει από τα κλασσικά ωδεία με ευνουχισμένο το ταλεντο τους, δηλώνουν ότι δεν έχουν «ξαναπιασει από τότε στα χέρια τους το όργανο». Αναρωτιέμαι γιατί δε βρέθηκε κανείς να τους πει ότι πριν αρχίσουν να «σπουδάζουν» ένα μουσικό όργανο θα έπρεπε πρώτα να περάσουν από ένα τμήμα μουσικής προπαιδείας!

Στη χώρα μας, άργησε κάτι λιγότερο από έναν αιώνα να παγιωθεί η αντίληψη ότι η μουσική εκπαίδευση δεν μπορεί και δεν πρέπει να ξεκινάει από τη μουσική γνώση δηλαδή τη θεωρία και τη σημειογραφία της, αλλά από το μουσικό βίωμα, τη μουσική εμπειρία. Σήμερα είναι καθολική η αντιληψη ότι τα παιδιά πρέπει να ξεκινούν τη μουσική τους εκπαίδευση από παιγνιώδεις δραστηριότητες που θα συνδυάζουν το λόγο, τη μουσική και την κίνηση πολύ πριν αρχίσουν να μαθαίνουν να γράφουν και να διαβάζουν το πεντάγραμμο. Η αντίληψη αυτή, που έγινε ευρύτερα αποδεκτή μέσω του συστήματος Ορφ που μεταλαμπάδευσε στην Ελλάδα η Πολυξένη Ματέυ Ρουσοπούλου, έχει περάσει σήμερα στην ύλη του δημόσιου σχολείου και διδάσκεται στα μουσικοπαιδαγωγικά τμήματα των ΑΕΙ, όμως δεν είναι γνωστή ακόμα σε όλους τους γονείς που θέλουν να βοηθήσουν τα παιδιά τους να αναπτύξουν τη μουσική τους δεκτικότητα.

Στην ύλη του μαθήματος μουσικής της Α’βάθμιας εκπαίδευσης του δημόσιου σχολείου περιλαμβάνεται και η οργανοποιία με μια σειρά από ενδεικτικές κατασκευές που βοηθούν τα παιδιά να αποκτήσουν οικειότητα με το αντικείμενο. Η ένταξή της οργανοποιίας στο σχολικό πρόγραμμα είναι  επιστέγασμα των προσπαθειών καθηγητών όπως ο Νικόλας Τσαφταρίδης, ο Κώστας Μόσχος, ο Δημήτρης Σαρρής κ.α. εκπαιδευτικών της δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Το όραμα της Satis Coleman για μια Δημιουργική Μουσική από τα παιδιά και για τα παιδιά, εμπλουτισμένο με ρυθμικά και μουσικά παιχνίδια εμπνευσμένα από το υλικό όλων των μουσικοπαιδαγωγικών συστημάτων του 20^ου αιώνα, επηρρεάζει τα μουσικά εκπαιδευτικά προγράμματα και ανταποκρίνεται στις σύγχρονες παιδαγωγικές ανάγκες των μουσικών τάξεων σε όλο τον κόσμο.

Οι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο της Satis N. Coleman “Creative Music for Children”

Βιβλιογραφία:

Satis N. Coleman “Creative Music for Children” 1922                                             Δ. Αντωνακάκης-Ε. Χιωτάκης Μουσική Παιδαγωγική διαθεματικές εφαρμογές για μικρά παιδιά Καστανιώτης 2007                                                                                                       Τσαφταρίδης Νικόλας (1995). Αυτοσχέδια Μουσικά όργανα. Αθήνα: Σ & Μ Νικολαῒδης ΟΕ. Σεννή Παναγιώτα (2012). Τα αυτοσχέδια μουσικά όργανα: δραστηριότητες για την προσχολική εκπαίδευση. Πτυχιακή εργασία ΤΕΕΑΠΗ, Πανεπιστήμιο Πατρών. Τσαφταρίδης, Ν. (2006). «Κατασκευές Μουσικών Οργάνων και κατασκευές με απλά υλικά: Μια προσπάθεια θεωρητικής – παιδαγωγικής προσέγγισης». Βόλος: Πρακτικά Συνεδρίου                                                                                                                                      Σαρρής Δ. (2010). «Ταξιδεύοντας στην Οργανοτοπία»: η μεταμάθηση μέσα από την εκπαιδευτική κατασκευή μουσικών οργάνων. Αθήνα: Πρακτικά Συνεδρίου             Πρόγραμμα ΜΕΛΙΝΑ /Ο ήχος της Μουσικής

Ανακύκλωση και μουσικά όργανα στο νηπιαγωγείο Στερνών

Tην Πέμπτη 23 Νοεμβρίου – στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Εβδομάδας Μείωσης των Απορριμμάτων – βρέθηκα στο Νηπιαγωγείο Στερνών που πραγματοποιούσε δράση σε συνεργασία με το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης για την Αειφορία ΚΠΕ ΒΑΜΟΥ για την 4η Ημέρα Επαναχρησιμοποίησης του Περιφερειακού Δικτύου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης με θέμα «Αλλάξτε συμπεριφορές: ΑνακυκλωSOSτε!»

Εκεί μίλησα στα παιδιά για την ανακύκλωση και για το πώς πρέπει να προστατεύουμε το περιβάλλον από τη ρύπανση και τους έμαθα πώς να ξαναχρησιμοποιούν τα πλαστικά μπουκάλια με «μουσικό» τρόπο!

Οπως γράψανε κι οι ίδιες οι νηπιαγωγοί των Στερνων

«α)φτιάξαμε μουσικά οργανάκια και πειραματιστήκαμε με ήχους που μας δίνουν τα πλαστικά μπουκάλια Γιώργος Γυπάκης ευχαριστούμε πολύ για τις ιδέες, τις γνώσεις και την ενέργεια που μοιράστηκες μαζί μας και β)ξεκινήσαμε να δίνουμε νέα χρήση σε άχρηστα αντικείμενα δημιουργώντας πρωτότυπες γλάστρες»

Eliana in Babyland: 8 παιδικά τραγούδια με απαράδεκτους στίχους – Missbloom.gr

Η Ελιάνα Χρυσικοπούλου συνειδητοποιεί πως βάζει στην κόρη της ν’ ακούει συνεχώς μερικά όχι-και-τόσο-αθώα τραγουδάκια. Συμφωνώ απολύτως μαζί της.

Πηγή: Eliana in Babyland: 8 παιδικά τραγούδια με απαράδεκτους στίχους – Missbloom.gr

ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΤΟΙΧΟΣ: Δημιουργήστε ένα κέντρο μουσικών δραστηριοτήτων για παιδιά στο χώρο σας!

 

Φωτο από το 1ο Παιδικό Φεστιβάλ Χανίων

“Ο Μουσικός Τοίχος αποτελεί ένα ισχυρό εργαλείο για τον εκπαιδευτικό, που δίνει την ευκαιρία στα παιδιά να εξερευνήσουν τους ήχους μέσα από παιγνιώδεις προσεγγίσεις. Τα ελκυστικά ανακυκλωμένα αντικείμενα που με πολύ φαντασία υπάρχουν επάνω σε ένα Μουσικό Τοίχο, αποτελούν πρόκληση για τους μικρούς μας φίλους. Διεγείρουν τη φαντασία τους και εκτοξεύουν την ευρηματικότητα τους, έχοντας σαν αποτέλεσμα να γίνονται χωρίς και οι ίδιοι να το καταλάβουν «μικροί μουσικοί».”

Μαρία Αρχοντάκη, Ψυχολόγος – Παιδαγωγός, ιδιοκτήτης της ΘΕΑΤΡΟΧΩΡΑΣ

Τί είναι ο Μουσικός Τοίχος και ποιά είναι η παιδαγωγική του αξία

Γράφει και…κατασκευάζει ο Γιώργος Γυπάκης,

μουσικός, οργανοποιός και δάσκαλος οργανοποιίας
Τηλέφωνο για παραγγελία μουσικού τοίχου 6937150345

Ο Μουσικός Τοίχος είναι μία “μουσική εγκατάσταση” που μπορεί να γίνει σε κινητή ή σταθερή βάση. Περιλαμβάνει τη χρήση ανακυκλώσιμων ή φυσικών υλικών που βρίσκουμε στο περιβάλλον μας, τα οποία με την κατάλληλη τροποποίηση-επεξεργασία, μετατρέπονται σε ηχητικά αντικείμενα ή αυτοσχέδια μουσικά όργανα.
Συνήθως τα αντικείμενα που τοποθετούνται στο μουσικό τοίχο είναι ιδιόφωνα που κρούωνται, σείωνται ή τρίβονται. Ενδεικτικά αναφέρω μερικά : μεταλλικά μαγειρικά σκεύη, καπάκια και άλλα αντικείμενα μεταλλικά (π.χ. παλιά κουδούνια, σωλήνες ή ντίζες), πλαστικά (π.χ. κουβάδες, σωλήνες ηλεκτρολόγου ή μπουκάλια) ή ξύλινα (π.χ. κουτιά) που παράγουν ήχο με διάφορους τρόπους. Τα αντικείμενα αυτά τακτοποιούνται πάνω στη βάση με κριτήριο τη μουσικότητά τους και τους ηχητικούς ή μελωδικούς συνδυασμούς που μπορεί να κάνουν μεταξύ τους.

Σε πολλές χώρες του εξωτερικού, ο Μουσικός Τοίχος εγκαθίσταται σε παιδικούς σταθμούς, νηπιαγωγεία, σχολές όπου διδάσκεται η μουσική προπαιδεία, παιδότοπους κλπ. Ο κάθε χώρος τον αξιοποιεί σύμφωνα με τις παροχές υπηρεσίας που προσφέρει (είτε σαν παιχνίδι πολλαπλών δραστηριοτήτων, είτε ως μουσικο-εκπαιδευτικό παιχνίδι.
Ο Μουσικός Τοίχος κεντρίζει το ενδιαφέρον των παιδιών. Τα προσελκύει και τα προκαλεί να ανακαλύψουν τις δυνατότητες που έχει κάθε αντικείμενο. Χωρίς να έχουν ιδιαίτερες γνώσεις μουσικής, με μοναδικό οδηγό τη φαντασία τους, δραστηριοποιούνται και «ζωντανεύουν» τα αντικείμενα, που βρίσκονται απλά κρεμασμένα ή βιδωμένα στον τοίχο. Με τη βοήθεια των κρουστήρων (μπαγκετών) και άλλων αντικειμένων που είναι τοποθετημένα μπροστά στην εγκατάσταση, δημιουργούν αβίαστα ήχους που τα εντυπωσιάζουν, προσφέροντάς τους ατέλειωτες ώρες και χαράς και διασκέδασης.

Εκτός όμως από τον ψυχαγωγικό ρόλο του Μουσικού Τοίχου, τονίζουμε ιδιαίτερα και τον μουσικο-παιδαγωγικό στόχο που προσφέρει σε κάθε εκπαιδευτικό που «ταξιδεύει» την ομάδα του σε δημιουργικά παιχνίδια ήχων και ρυθμών. Παράλληλα δε, τα ποικίλα και διαφορετικά υλικά, βοηθάνε τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας, αλλά και των τριών πρώτων τάξεων του δημοτικού σχολείου να ανακαλύψουν τους ήχους. Τα παιδιά πραγματοποιούν παίζοντας, μια «περιπλάνηση» στις ιδιότητες των υλικών και ανακαλύπτουν τους διαφορετικούς ήχους που παράγουν, ανάλογα με το διαφορετικό κάθε φορά υλικό που χτυπούν.

ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟ ΜΟΥΣΙΚΟ-ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΜΟΥΣΙΚΟΥ ΤΟΙΧΟΥ

Η κατασκευή του μουσικού τοίχου εντάσσεται στα πλαίσια του μαθήματος της οργανοποιίας, που αποτελεί καθολικά αναγνωρισμένο κομμάτι της μουσικοπαιδαγωγικής. Στόχος του συγκεκριμένου προγράμματος είναι, να εμπλέξουμε και τα ίδια τα παιδιά στη διαδικασία της κατασκευής.
α) Μιλάμε στα παιδιά για την ανακύκλωση και για την επαναχρησιμοποίηση άχρηστων αντικειμένων, έχοντας σαν στόχο να ευαισθητοποιήσουμε την περιβαλλοντική τους συνείδηση. Στη συνέχεια, τους ζητάμε να συλλέξουν ανακυκλώσιμα υλικά και αντικείμενα που πιστεύουν ότι έχουν τη δυνατότητα να παράγουν ήχο και μπορούν να τα βρουν στο εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον του σπιτιού. Στη δράση αυτή εμπλέκουμε και τους γονείς εάν το επιθυμούν.
β) Όταν τα παιδιά φέρουν τα αντικείμενα, στήνουμε το εργαστήρι της οργανοποιίας. Δοκιμάζουμε όλοι μαζί τους ήχους που παράγει το υλικό που έφεραν και πραγματοποιούμε την επιλογή αυτών που θα χρησιμοποιήσουμε στην εγκατάσταση. Εκείνα που δεν θα τα τοποθετήσουμε στον τοίχο, θα τα χρησιμοποιήσουμε για την κατασκευή άλλων αυτοσχέδιων μουσικών οργάνων.

φτιάχνοντας όργανα με τα παιδιά

γ) Στη συνέχεια, για λόγους ασφαλείας κατασκευάζουμε το Μουσικό Τοίχο χωρίς την παρουσία των παιδιών. Όμως, για να υπάρχει το στοιχείο της έκπληξης, αφήνουμε κάποια αντικείμενα στην άκρη και τα προσθέτουμε στο τέλος, μαζί με τα παιδιά. Διοργανώνουμε τα «επίσημα εγκαίνια» της κατασκευής μας, προετοιμάζοντας μια εφαρμογή της με μουσικά-ρυθμικά παιχνίδια ή ένα ηχο-παραμύθι που έχει γραφτεί για το σκοπό αυτό.

 ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ

Κατά τη δημιουργία και εγκατάσταση του Μουσικού Τοίχου γίνεται πρόβλεψη να μην υπάρχουν στοιχεία επικίνδυνα για τα παιδιά (π.χ. μυτερά αντικείμενα, βίδες, γωνίες κλπ). Τα αντικείμενα βιδώνονται σε μια ξύλινη επιφάνεια με βάση που να μπορεί να μετακινείται  ή να είναι σταθερά βιδωμένη πάνω σε τοίχο (π.χ κατάλληλα επεξεργασμένη για παιδιά παλέτα ή ξύλινος φράχτης). Τονίζουμε όμως, πως η χρήση του από τα παιδιά πρέπει να γίνεται πάντα κάτω από την επίβλεψη ενήλικα.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΤΟΙΧΩΝ

 

Τα Boomwhackers στην εκπαίδευση!

Η χρήση των Boomwhackers στην εκπαίδευση ήταν το θέμα του βιωματικού σεμιναρίου που παρακολουθήσαμε συνεργάτες και φίλοι της ΘΕΑΤΡΟΧΩΡΑΣ την περασμένη εβδομάδα. Δασκάλα του σεμιναρίου ήταν η μουσικολόγος – μουσικοπαιδαγωγός  Μαρία Δημοσθένους που ήρθε απο την Κύπρο για το σκοπό αυτό.

«Τα boomwhackers, όπως μας λέει η Μαρία Δημοσθένους, είναι ανθεκτικοί, πλαστικοί ηχητικοί σωλήνες όπου κάθε ένας με διαφορετικό χρώμα και μήκος αντιπροσωπεύει μια μουσική νότα. Επινοήθηκαν από τον Αμερικάνο Craig Ramsell το 1994 και πήραν την μορφή που έχουν σήμερα το 1997. Τα Boomwhackers μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να οργανώσουμε μουσικά σύνολα για να παίξουν διάφορες μελωδίες ή ακόμα και να συνοδεύσουν με συγχορδίες τραγούδια.»

Είναι είνα μουσικό όργανο, αρκετά οικονομικό και εύχρηστο που μπορεί εύκολα να χρησιμοποιηθεί από εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων, ιδιαίτερα της προσχολικής ηλικίας, χωρίς να χρειάζεται να είναι μουσικοί.

Στο σεμινάριο που παρακολουθήσαμε η κ. Δημοσθένους μας έδωσε περιγραμματικά κάποιες ιδέες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην τάξη, παιχνίδια συγκέντρωσης, ρυθμικά παιχνίδια αλλά και παιχνίδια εισαγωγής εννοιών με το τραγούδι, ενώ οι συμμετέχοντες στο σεμινάριο είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε ένα  κανονικό μάθημα σε παιδιά προσχολικής ηλικίας από τη Μαρία Δημοσθένους (στην επόμενη φωτό δεξιά) όπου είδαμε την πρακτική εφαρμογή όσων μάθαμε.

Η Μαρία Δημοσθένους (δεξιά) επί το έργον….

Θέατρο και Μουσικοκινητική: ένα σεμινάριο εμψύχωσης και «παιχνιδοθεραπείας» !

Με σκοπό να αποκτήσω γνώσεις εμψύχωσης και να εμπλουτίσω τη δουλειά μου με τα παιδιά στα εργαστήρια οργανοποιίας,  συμμετείχα κι εγώ στο βιωματικό Σεμινάριο  που οργάνωσε η ΘΕΑΤΡΟΧΩΡΑ με θέμα «Κοινωνικό/Δημιουργικό Θέατρο & Μουσικοκινητική» με εισηγητή το Μανόλη Φιλιππάκη. Το σεμινάριο απευθυνόταν σε κάθε είδους εμψυχωτές: επαγγελματίες (παιδαγωγούς, κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχολόγους) γονείς και καλλιτέχνες.

Στόχος του σεμιναρίου είναι η θεωρητική τεκμηρίωση και η πρακτική δραστηριότητα στο κομμάτι της εμψύχωσης της ομάδας -κι όχι απαραίτητα μιας ομάδας παιδιών μόνο, αλλά και ενηλίκων- με σκοπό τη δημιουργία ευχάριστης ατμόσφαιρας  ώστε τα μέλη της ομάθας να αισθάνονται ασφαλή και ευτυχισμένα. Και πράγματι μετά από ένα τρίωρο «παιχνιδοθεραπειας», νιώσαμε όλοι τα ίδια συναισθήματα χαλάρωσης, ξεγνοιασιάς και χαράς που μας μετέδωσε ο Μανώλης Φιλιππάκης, ελπίζοντας ότι θα μπορούμε να τα μεταδώσουμε σε άλλους. Από τις φωτογραφίες μπορείτε να πάρετε μια ιδέα για το πώς περάσαμε στο σεμινάριο!

Οσον αφορά στο παιδαγωγικό κομμάτι:

«Το θέατρο, όπως και το παιχνίδι, συνδέεται με την ανάγκη του ανθρώπου και ειδικότερα του παιδιού να εκφραστεί δημιουργικά απέναντι στον κόσμο και την πραγματικότητα, μέσα από μια συμβολική γλώσσα. Στο σχολείο, το θέατρο λειτουργεί παιδαγωγικά ως μέσο έκφρασης και γνώσης, επικοινωνίας και ενσυναίσθησης. Καλλιεργεί την προφορική γλώσσα, τη γλώσσα του σώματος, τη σχέση με το χώρο και με τα κείμενα. Ενισχύει την ατομική έκφραση, ενώ συμβάλλει αποτελεσματικά στη λειτουργία της ομάδας. Ως προς την καλλιτεχνική του διάσταση, το θέατρο είναι άμεσα συνδεδεμένο με την παιδαγωγική του ιδιότητα και φύση. Το παιδί γνωρίζει και αρχίζει προοδευτικά να χρησιμοποιεί τη θεατρική γλώσσα. Προσεγγίζει τους σύνθετους κώδικες της θεατρικής επικοινωνίας (θεατρική παράσταση) και δημιουργεί έναν «ποιητικό» χώρο συμβόλων με το σώμα, το λόγο και τα αντικείμενα.»

O πρώτος ήχος μετά τη σιωπή

Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

Ο πρώτος ήχος που ακούμε μετά τη σιωπή, είναι ο χτύπος της καρδιάς της μητέρας μας. Ετσι η ύπαρξή μας ξεκινάει με τη γνώση του ρυθμού. Το έμβρυο ακούει από τον πέμπτο μήνα της ζωής του ενδομήτριους ήχους, όπως οι καρδιακοί παλμοί της μητέρας, εντερικούς και αγγειακούς ήχους, αλλά και εξωμήτριους δυνατούς ήχους, όπως δυνατή μουσική και το χτύπημα μιας πόρτας ενώ αργότερα μαθαίνει να διακρίνει τη φωνή της μητέρας και το τραγούδι της, που το συνοδεύει και μετά τη γέννησή του.

Ολοι αυτοί οι ήχοι επιδρούν καθοριστικά στην εξέλιξη της ψυχολογίας του εμβρύου και εγγράφονται στη μνήμη του. Η χρήση της μουσικής για μια θετική διαμόρφωση της ψυχολογίας του εμβρύου ήταν γνωστή (ή μάλλον πιστευτή) από το 1553 οπότε αναφέρεται πως η μητέρα του μελλοντικού βασιλιά της Γαλλίας Ερρίκου του 4ου είχε μια γυναίκα και της έπαιζε μουσική όσο ήταν έγκυος για «να είναι πάντα καλοδιάθετος ο βασιλιάς στη ζωή του» γεγονός που επιβεβαιώνουν οι ιστορικοί για το χαρακτήρα του Ερρίκου. Η πειραματική εφαρμογή αυτής της πίστης άρχισε ήδη από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα.

Σήμερα χρησιμοποιείται η μουσική για τη μείωση του στρες στα έμβρυα. Μελέτες έχουν δείξει ότι το νεογέννητο αναζητά τους ήχους που άκουγε όταν ήταν στη μήτρα κι η ίδια η μητέρα αναγνωρίζει απο ένστικτο την αναγκη του βρέφους, γι αυτό στους περισσότερους πολιτισμούς οι μητέρες ακουμπάνε τα βρέφη από την πλευρά της καρδιάς τους για να τα ησυχάσουν. Στην ίδια γνώση στηρίζεται και η παράδοση των ταχταρισμάτων και των νανουρισμάτων που υπάρχει σε όλους τους λαούς και δεν είναι άσχετο, το ότι όλα τα νανουρίσματα έχουν ως κοινό γνώρισμα την αργή ταχύτητα που προσομοιάζει τους καρδιακούς παλμούς ενός ενήλικα σε ηρεμία (60-82 χτύπους το λεπτό).

Η επαναφορά λοιπόν αυτής της ακουστικής μνήμης, στα νήπια, είναι ο καλύτερος και ευκολότερος τρόπος να ξεκινήσει η μουσική τους προπαιδεία. Ολα  τα παιδιά έχουν τη μουσική γνώση μέσα τους. Γιατί ο ρυθμός κι η μελωδία, δεν μαθαίνονται στον άνθρωπο αλλά είναι έμφυτα και το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να τα ενεργοποιήσουμε παίζοντας.

Οι μεγάλοι παιδαγωγοί όρισαν τρόπους με τους οποίους μπορεί να γίνει αυτή η επαναφορά, όπως το παιχνίδι της σιωπής και οι ασκήσεις ρυθμού και μέτρου της Μοντεσσόρι, η ρυθμική μέθοδος του Dalcroze, οι εφαρμογές της πρώιμης μουσικής αγωγής του Willems με ταχταρίσματα, νανουρίσματα και παιχνιδοτράγουδα, η δημιουργική μουσική της Satis Coleman που ξεκινάει ήδη τις προνηπιακές ηλικίες με την κατασκευή και το παίξιμο μουσικών οργάνων και η στοιχειοδομική μουσική του Orff, που συνδέει τη μουσική με την κίνηση και το χορό.

Σε επόμενο άρθρο θα σταθώ στη μέθοδο της Coleman, που χωρίς πολύ προσπάθεια συμπυκνώνει την επαναφορά της εμβρυακής μνήμης στον ήχο και το ρυθμό, με την ανάπτυξη δεξιοτήτων, με το χορό και το τραγούδι, τη μουσική σύνθεση και τον αυτοσχεδιασμό. Πολύ πριν βαρύνουμε τα παιδιά με τη μουσική σημειολογία,  ωφείλουμε να καλλιεργήσουμε μέσα τους όλα τα ωφέλη, πολιτισμικά και ψυχικά, που προσφέρει η αγάπη στη μουσική.

Και καθώς ο ανθρώπινος νους αρχίζει να αντιλαμβάνεται τον κόσμο, επιθυμεί να επικοινωνήσει με το λόγο και να εκφραστεί με τη μουσικότητα της φωνής του. Ετσι με το ρυθμό πορεύεται ο άνθρωπος και με το τραγούδι, ως το τέλος της ζωής του κι αν είναι τυχερός μαθαίνει απ τους γονείς του να ακούει τη μουσική του σώματός του κρατώντας το σε αρμονία με τη φύση όσο αυτή το συνοδεύει μέσα στο χρόνο με τις μεταβολές της.

Γιώργος Γυπάκης

Womb Sounds and Heartbeats